Choroby metaboliczne u dzieci

Choroby metaboliczne u dzieci stanowią zróżnicowaną grupę rzadkich schorzeń wynikających z zaburzeń procesów biochemicznych w organizmie. Wiele z tych chorób jest dziedzicznych i wynika z mutacji genów odpowiedzialnych za produkcję enzymów lub innych białek biorących udział w metabolizmie.

Jakie są rodzaje chorób metabolicznych?

Wrodzone wady metabolizmu

Wrodzone wady metabolizmu to najliczniejsza grupa chorób metabolicznych. Te schorzenia są spowodowane mutacjami genetycznymi, które prowadzą do niedoboru lub braku aktywności określonych enzymów.

Przykłady wrodzonych wad metabolizmu obejmują:

• fenyloketonuria (PKU) – wynika z braku lub znacznego deficytu enzymu odpowiedzialnego za przekształcanie aminokwasu fenyloalaniny w tyrozynę. Nagromadzenie fenyloalaniny jest toksyczne dla mózgu i może prowadzić do poważnych uszkodzeń neurologicznych, jeśli nie jest leczone odpowiednią dietą
• mukopolisacharydoza (MPS) –  jest to wrodzona i genetycznie uwarunkowana choroba. Wynika ona z akumulacji niemożliwych do rozkładu przez brak odpowiednich enzymów mukopolisacharydów w tkankach. Objawy są zależne od zaawansowania choroby i mogą obejmować deformacje szkieletowe, problemy z układem oddechowym oraz opóźnienia w rozwoju umysłowym.
• Choroba syropu klonowego (MSUD) – charakteryzuje się brakiem enzymów rozkładających aminokwasy rozgałęzione, takie jak leucyna, izoleucyna i walina. Nieleczona prowadzi do nagromadzenia tych aminokwasów i ich metabolitów, co jest toksyczne dla organizmu i może prowadzić do uszkodzeń neurologicznych.

Choroby mitochondrialne

Choroby mitochondrialne wynikają z dysfunkcji mitochondriów, które są odpowiedzialne za produkcję energii w komórkach.

Przykłady tych schorzeń obejmują:

• zespół Leigha – jest to postępujące zaburzenie neurologiczne, które pojawia się zazwyczaj w niemowlęctwie lub wczesnym dzieciństwie, ale może wystąpić w każdym wieku. Objawy obejmują osłabienie mięśni, problemy z koordynacją, zaburzenia w obrębie gałek ocznych np. zez, oczopląs, obserwowane są także trudności z oddychaniem np. bezdechy.
• MELAS – zespół MELAS (mitochondrialna encefalopatia, kwasica mleczanowa i epizody udaropodobne) charakteryzuje się epizodami udaropodobnymi, drgawkami, bólem głowy oraz problemami z mięśniami. U dzieci można zaobserwować również regres rozwojowy oraz niski wzrost. Schorzenie prowadzi do postępującej utraty funkcji neurologicznych

Choroby magazynowania glikogenu

Choroby magazynowania glikogenu są spowodowane zaburzeniami w metabolizmie glikogenu, co prowadzi do jego nadmiernego gromadzenia się w różnych tkankach. Do najważniejszych schorzeń w tej grupie należą:

• Choroba Pompego: Jest to lizosomalna choroba spichrzeniowa, wynikająca z niedoboru enzymu alfa-glukozydazy. Nagromadzenie glikogenu w mięśniach prowadzi do ich osłabienia, problemów z oddychaniem oraz kardiomiopatii przerostowej.
• Choroba von Gierkego: Wynika z niedoboru enzymu glukozo-6-fosfatazy, co prowadzi do gromadzenia się glikogenu w wątrobie i nerkach. Objawy obejmują hepatomegalię, hipoglikemię oraz podwyższony poziom kwasu moczowego.

Aminoacidopatie

Aminoacidopatie to grupa zaburzeń metabolicznych związanych z nieprawidłowym metabolizmem aminokwasów.

 Przykłady to:

• Homocystynuria: Schorzenie wynikające z deficytu enzymu cystationiny beta-syntazy, prowadzące do akumulacji homocysteiny. Objawy są wielonarządowe i obejmują m.in. problemy z układem krążenia, deformacje szkieletowe i opóźnienie w rozwoju umysłowym.
• Tyrozynemia: Jest to grupa zaburzeń związanych z metabolizmem tyrozyny, prowadząca do jej nagromadzenia i toksycznych efektów na wątrobę, nerki oraz układ nerwowy.

Choroby metaboliczne – jakie są objawy?

Choroby metaboliczne u dzieci mogą manifestować się szerokim wachlarzem objawów, które często są związane z konkretnym zaburzeniem metabolicznym.

Najczęstsze objawy w tych chorób obejmują:

• opóźnienia w rozwoju – wielu dzieciom z chorobami metabolicznymi brakuje typowego tempa rozwoju fizycznego i umysłowego. Może to obejmować opóźnienia w osiąganiu kamieni milowych, takich jak siadanie, chodzenie czy mówienie. Objawy te mogą być szczególnie zauważalne w pierwszych latach życia dziecka
• problemy neurologiczne – zaburzenia neurologiczne są częstym objawem chorób metabolicznych. Mogą obejmować drgawki, które są trudne do kontrolowania, spastyczność mięśni, hipotonię (obniżone napięcie mięśniowe) oraz ataksję (zaburzenia koordynacji ruchowej). W niektórych przypadkach mogą wystąpić regresje rozwojowe, gdzie dziecko traci wcześniej nabyte umiejętności
• problemy z oddychaniem – niektóre choroby metaboliczne, takie jak choroby mitochondrialne, mogą prowadzić do problemów z oddychaniem. Może to obejmować epizody bezdechu, trudności w oddychaniu podczas wysiłku lub senności wynikającej z niewydolności oddechowej. Te objawy mogą być szczególnie niepokojące i wymagają natychmiastowej interwencji medycznej.
• wymioty i problemy trawienne – problemy trawienne, takie jak wymioty, biegunka, zaparcia oraz trudności z przybieraniem na wadze, są powszechne wśród dzieci z chorobami metabolicznymi. Mogą również wystąpić hepatomegalia (powiększenie wątroby) oraz hipoglikemia (niskie stężenie glukozy we krwi), które wymagają stałego monitorowania i leczenia.
• zmiany skórne i zmiany w wyglądzie fizycznym – niektóre choroby metaboliczne mogą prowadzić do charakterystycznych zmian skórnych, takich jak przebarwienia, wysypki czy twardnienie skóry. Mogą również wystąpić zmiany w wyglądzie fizycznym, takie jak dysmorfia twarzy, która obejmuje nieprawidłowości w strukturze twarzy i czaszki.
• zaburzenia wzroku i słuchu – problemy ze wzrokiem i słuchem są często związane z chorobami metabolicznymi. Mogą obejmować zaćmę, retinopatię (uszkodzenie siatkówki) oraz utratę słuchu. Wczesne wykrycie tych problemów jest kluczowe dla wdrożenia odpowiednich interwencji, takich jak okulary korekcyjne czy aparaty słuchowe.
• zmniejszona odporność – dzieci z chorobami metabolicznymi mogą mieć osłabiony układ odpornościowy, co sprawia, że są bardziej podatne na infekcje. Mogą również występować nawracające infekcje, które są trudne do leczenia i wymagają specjalistycznej opieki medycznej.

Diagnostyka i leczenie

Diagnostyka i leczenie chorób metabolicznych są kluczowe dla poprawy jakości życia dzieci dotkniętych tymi schorzeniami. Proces diagnostyczny jest skomplikowany i wieloetapowy, a leczenie często wymaga interdyscyplinarnego podejścia oraz indywidualnego dostosowania terapii do potrzeb pacjenta.

Proces diagnostyczny rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego, który obejmuje pytania dotyczące objawów, historii chorób w rodzinie oraz przebiegu ciąży i porodu. Lekarz pediatra lub specjalista w dziedzinie genetyki medycznej przeprowadza dokładne badanie kliniczne, zwracając uwagę na objawy takie jak opóźnienia rozwojowe, problemy neurologiczne, trudności trawienne oraz inne charakterystyczne oznaki chorób metabolicznych.

Podstawowym narzędziem diagnostycznym są badania biochemiczne, które pozwalają na ocenę funkcjonowania różnych szlaków metabolicznych. Mogą obejmować:

• badania przesiewowe noworodków – przeprowadzane rutynowo w wielu krajach, pozwalają na wczesne wykrycie wrodzonych błędów metabolizmu, takich jak fenyloketonuria (PKU) i choroba syropu klonowego (MSUD).
• analiza krwi i moczu – pomaga wykryć nieprawidłowe poziomy metabolitów, enzymów i innych substancji chemicznych, które mogą wskazywać na konkretną chorobę metaboliczną
• testy enzymatyczne – ocena aktywności enzymów w próbce krwi lub tkanki, co może potwierdzić niedobór lub brak enzymu odpowiedzialnego za chorobę.

Badania genetyczne są kluczowym elementem diagnostyki, szczególnie w przypadku chorób dziedzicznych. Mogą obejmować:

• sekwencjonowanie DNA – identyfikacja mutacji genetycznych odpowiedzialnych za choroby metaboliczne. Dzięki nowoczesnym technikom, takim jak sekwencjonowanie całego eksomu (WES) lub sekwencjonowanie całego genomu (WGS), możliwe jest dokładne zlokalizowanie mutacji.
• analiza chromosomowa – może wykryć większe zmiany strukturalne w chromosomach, które mogą wpływać na metabolizm.

W niektórych przypadkach, szczególnie gdy objawy obejmują zmiany w narządach wewnętrznych, pomocne mogą być badania obrazowe, takie jak ultrasonografia, rezonans magnetyczny (MRI) czy tomografia komputerowa (TK). Pomagają one ocenić stan organów i wykryć ewentualne zmiany strukturalne.

Leczenie chorób metabolicznych jest zróżnicowane i zależy od specyfiki danego schorzenia.

Wiele chorób metabolicznych można kontrolować za pomocą specjalistycznej diety. Na przykład:

• fenyloketonuria (PKU) – dzieci muszą unikać pokarmów bogatych w fenyloalaninę. Stosuje się specjalne preparaty niskofenyloalaninowe, które dostarczają niezbędnych aminokwasów bez ryzyka nagromadzenia toksycznych substancji.
• galaktozemia – wyeliminowanie z diety galaktozy, co oznacza unikanie produktów mlecznych, a także innych produktów żywnościowych zawierających laktozę i kazeinę.
• choroba syropu klonowego (MSUD) – ograniczenie spożycia aminokwasów rozgałęzionych poprzez specjalistyczne preparaty dietetyczne.

W przypadkach, gdy choroba wynika z braku konkretnego enzymu, stosuje się terapię enzymatyczną. Polega ona na dostarczaniu brakującego enzymu poprzez regularne infuzje lub inne metody podania. Przykładem jest terapia enzymatyczna stosowana w chorobie Pompego.

Niektóre choroby metaboliczne wymagają stosowania leków, które pomagają kontrolować objawy i poprawiają funkcjonowanie organizmu. Na przykład, suplementacja witaminami, koenzymami lub innymi substancjami odżywczymi może być niezbędna dla pacjentów z określonymi niedoborami.

W niektórych przypadkach, takich jak ciężkie choroby magazynowania glikogenu lub niektóre choroby mitochondrialne, przeszczepy narządów (np. przeszczep wątroby) mogą być rozważane jako jedna z możliwości terapeutycznych. Przeszczepienie zdrowego organu może poprawić funkcjonowanie metaboliczne i znacząco zwiększyć szanse na dłuższe i lepsze życie pacjenta.

Postępy w medycynie genowej dają nadzieję na przyszłość dla pacjentów z chorobami metabolicznymi. Terapie genowe, polegające na wprowadzeniu prawidłowej kopii genu do komórek pacjenta, są obiektem intensywnych badań i niektóre z nich już przynoszą obiecujące wyniki.

Czy dzieci z chorobami metabolicznymi wymagają rehabilitacji?

Tak, dzieci z chorobami metabolicznymi często wymagają rehabilitacji, aby poprawić jakość życia, funkcjonowanie i zapobiec dalszym komplikacjom zdrowotnym. Rehabilitacja jest dostosowana do specyficznych potrzeb wynikających z rodzaju choroby metabolicznej.

Dzieci z fenyloketonurią, które nie przestrzegają odpowiedniej diety, mogą doświadczać opóźnień rozwojowych i problemów neurologicznych. Rehabilitacja może obejmować terapię fizyczną, zajęciową i logopedyczną, aby wspierać rozwój motoryczny, komunikacyjny i kognitywny.

Mukopolisacharydozy powodują deformacje szkieletowe i problemy z układem oddechowym. Rehabilitacja może obejmować fizjoterapię, aby poprawić mobilność, zapobiegać deformacjom i wspierać układ oddechowy. Terapia zajęciowa pomaga w rozwijaniu umiejętności potrzebnych do codziennego życia.

Dzieci z chorobami mitochondrialnymi, takimi jak zespół Leigha, mogą doświadczać osłabienia mięśni i problemów neurologicznych. Rehabilitacja obejmuje fizjoterapię, aby poprawić siłę mięśniową i koordynację ruchową oraz terapię zajęciową w celu rozwijania samodzielności w czynnościach dnia codziennego.

Choroby magazynowania glikogenu, takie jak choroba Pompego, prowadzą do osłabienia mięśni i problemów z oddychaniem. Rehabilitacja może obejmować fizjoterapię, aby wspierać funkcje oddechowe, poprawić mobilność i siłę mięśniową. Terapia zajęciowa wspiera rozwój umiejętności życiowych.

Choroby metaboliczne – na czym polega rehabilitacja?

Fizjoterapia jest kluczowa w rehabilitacji dzieci z chorobami metabolicznymi. Polega na ćwiczeniach wzmacniających, rozciągających i poprawiających koordynację ruchową. Terapia może obejmować także techniki oddechowe i mobilizację stawów.

Terapia zajęciowa skupia się na rozwijaniu umiejętności potrzebnych do funkcjonowania w życiu codziennym. Terapeuci zajęciowi pomagają dzieciom w nauce podstawowych czynności, takich jak ubieranie się, jedzenie czy higiena osobista. Stosowane są specjalne techniki i narzędzia, aby dostosować terapię do indywidualnych potrzeb dziecka.

Logopedia jest ważna w przypadku dzieci z problemami komunikacyjnymi. Logopedzi skupiają się na  rozwijaniu umiejętności językowych i komunikacyjnych, co jest kluczowe dla poprawy interakcji społecznych i edukacji.

Dodatkowo stosuje się terapie wspierające główny proces leczenia. Zalicza się do nich m.in. hipoterapię (terapia z udziałem koni) i hydroterapia (terapia wodna). Mogą one przynieść dodatkowe korzyści dla prawidłowego rozwoju dziecka. Hipoterapia pomaga w poprawie równowagi i koordynacji, a hydroterapia umożliwia bezpieczne ćwiczenia wspomagające rehabilitację motoryczną.

Wsparcie psychologiczne dla dzieci i ich rodzin jest kluczowe. Psychoterapeuci pomagają w radzeniu sobie z emocjonalnymi wyzwaniami związanymi z chorobą, oferując terapię indywidualną i grupową oraz strategie radzenia sobie z trudnościami.

Podsumowując, choroby metaboliczne u dzieci są złożonymi i często dziedzicznymi schorzeniami, które wymagają wczesnej diagnozy i indywidualnego podejścia terapeutycznego. Dzięki postępom w diagnostyce i leczeniu, wiele dzieci z tymi schorzeniami może prowadzić pełne i aktywne życie. Regularne badania przesiewowe i świadomość objawów są kluczowe dla szybkiego wykrycia i skutecznego zarządzania tymi chorobami.