Dlaczego nadciśnienie jest takie groźne?

Nadciśnienie tętnicze przez długi okres może przebiegać w sposób bezobjawowy, co sprawia, że osoby nim dotknięte nie zdają sobie sprawy ze swojej choroby. Tymczasem nadciśnienie to podstępne schorzenie, które również w okresie bezobjawowym uszkadza narządy oraz znacznie podnosi ryzyko wystąpienia takich chorób układu krążenia, jak udar mózgu, zawał serca czy napad arytmii. W jaki sposób błaha z pozoru dolegliwość, jaką jest podwyższona wartość ciśnienia, może prowadzić do tak groźnych powikłań? Czy można się przed nimi ustrzec?

Choroba wieńcowa a nadciśnienie

Nadciśnienie tętnicze stanowi jeden z podstawowych czynników ryzyka rozwoju choroby wieńcowej. U osób cierpiących z powodu zbyt wysokiego ciśnienia, prawdopodobieństwo zachorowania zwiększa się aż dwu-trzykrotnie w stosunku do populacji ogólnej. Dlaczego tak się dzieje? Podwyższone ciśnienie tętnicze przyspiesza przebudową naczyń krwionośnych powodowaną miażdżycą, to znaczy odkładanie blaszek miażdżycowych w ich świetle, a także uszkadza mechanicznie śródbłonek naczyniowy. Jednymi z najbardziej zagrożonych miażdżycą naczyń w naszym organizmie są drobne tętnice wieńcowe, odpowiadające za odżywienie mięśnia sercowego. Powodowana nadmiernym zwężeniem tych naczyń choroba wieńcowa jest z kolei odpowiedzialna za zawały serca i epizody niedokrwienne oraz dużo częściej- bóle wieńcowe(dławicowe) pojawiające się w czasie wysiłku lub napięcia emocjonalnego. Skuteczne leczenie nadciśnienia tętniczego pozwala na opóźnienie w procesie przebudowy naczyń oraz zmniejszenie ryzyka zawału mięśnia sercowego.

Czy nadciśnienie tętnicze może uszkadzać serce?

Niestety tak. Co więcej, proces ten przebiega w wielu mechanizmach. Wspomniana już wcześniej choroba wieńcowa oraz jej następstwo- zawał serca to jedna z najczęstszych przyczyn niewydolności serca, a co za tym idzie niewydolności krążenia. U chorych z podwyższonym ciśnieniem, serce jako pompa napotyka na zwiększony opór w układzie krążenia, co zmusza go do wykonywania dodatkowej pracy. Nadciśnienie tętnicze powoduje wówczas przerost mięśnia lewej komory serca oraz idącą za nim rozstrzeń przedsionków serca (powiększenie się ich światła). Wyraźny przerost w badaniu echokardiograficznym występuje u około 90 procent chorych z nadciśnieniem ciężkim i około 30 procent z nadciśnieniem lekkim lub umiarkowanym. Niekontrolowany przerost mięśnia sercowego to również problem dla naczyń wieńcowych, które nie są w stanie skutecznie odżywić powiększonego obszaru i dużo łatwiej może dojść do miejscowego niedokrwienia jego części. Wszystkie te czynniki prowadzą nieuchronnie do zmniejszenia wydolności serca, mierzonej parametrem jaką, jest frakcja wyrzutowa serca (EF). Stopniowo postępująca choroba, w konsekwencji prowadzi do niewydolności krążenia, objawiającej się najczęściej dusznością, zmniejszoną tolerancją wysiłku fizycznego oraz obrzękami. Poszerzone w wyniku nadciśnienia tętniczego przedsionki serca to również czynnik ryzyka jednej z najczęściej występujących arytmii -migotania przedsionków. Ryzyko jej wystąpienia rośnie wraz z wiekiem- w populacji osób po 80 roku życia może dotykać nawet 60% wszystkich pacjentów. Migotanie przedsionków objawia się niemiarowym tętnem, które daje objawy kołatania serca, zawrotów głowy czy omdleń. Niektórzy chorzy nie odczuwają jednak żadnych dolegliwości, a migotanie przedsionków rozpoznawane jest przypadkowo, podczas wykonywanego badania elektrokardiograficznego (EKG). Zaburzenia tętna występujące w czasie tej arytmii są groźne nie tylko z powodu objawów, jakie wywołują. Niemiarowa praca serca to także większe ryzyko powstawania zakrzepów w obrębie lewego przedsionka (najczęściej jego uszka), które uwolnione do krążenia mogą stać się materiałem zatorowym w naczyniach mózgowych, wywołując udar niedokrwienny.

Rehabilitacja kardiologiczna – co to takiego?

Kiedy nie sposób już zapobiec zaistniałym powikłaniom nadciśnienia tętniczego, trzeba pomyśleć, jak zminimalizować szkody przez nie wyrządzone. Kompleksowa rehabilitacja kardiologiczna to niezwykle istotny element w leczeniu chorych po zawale serca. Pierwsze elementy rehabilitacyjne włączane są już w oddziale kardiologicznym, gdzie chory przebywa, po uzyskaniu stabilizacji jego stanu ogólnego. Wczesna rehabilitacja ma na celu zapobieganie skutkom unieruchomienia w łóżku, a także umożliwienie powolnego powrotu do sprawności. Ćwiczenia zawsze przerywa się w momencie wystąpienia takich objawów, jak: ból wieńcowy, duszność, przyspieszenie częstości rytmu serca o ponad 20 uderzeń/min lub zwolnienie o ponad 10 uderzeń/min, groźne prowokowane wysiłkiem zaburzenia rytmu serca, spadek wartości ciśnienia tętniczego o ponad 10–15 mm Hg lub jego nadmierny wzrost (ciśnienie skurczowe > 200 mm Hg; ciśnienie rozkurczowe > 110 mm Hg). Kolejne dni i tygodnie po zawale serca to czas na rehabilitację kardiologiczną dostosowaną do potrzeb i możliwości chorego. Najczęściej stosowaną formą oceny wydolności fizycznej jest próba wysiłkowa wykonywana pod nadzorem wykwalifikowanego personelu medycznego. Pacjenci z małym ryzykiem powikłań mogą ćwiczyć ambulatoryjnie lub w domu. W ramach treningów stacjonarnych albo ambulatoryjnych stosuje się:

• ćwiczenia ogólnousprawniające (gimnastyka oddechowa, ćwiczenia rozciągające, rozluźniające, treningi w wodzie — postrzegane przez pacjentów jako bardziej atrakcyjne od innych form rehabilitacji),
• treningi wytrzymałościowe: trening interwałowy na ergometrze rowerowym lub bieżni ruchomej, ze stopniowym obciążeniem oraz trening ciągły(na ergometrze rowerowym lub trening marszowy);
• ćwiczenia oporowe realizowane w ramach treningu stacjonarnego (np. trening interwałowy na ergometrze rowerowym naprzemiennie z wiosłowaniem, steperem, treningiem na bieżni ruchomej)

Polskie Towarzystwo Kardiologiczne poza rehabilitacją kardiologiczną w warunkach stacjonarnych i ambulatoryjnych zaakceptowało także formułę rehabilitacji hybrydowej. System ten zakłada łączenie dwóch form rehabilitacji: w warunkach szpitalnych i domowych z wykorzystaniem telerehabilitacji. Pacjent ćwicząc we własnym domu ma wówczas możliwość stałego przesyłu swoich danych medycznych (przede wszystkim zapisu EKG, tętna i wartości ciśnienia tętniczego) do monitorującego specjalisty. Ideą rehabilitacji hybrydowej jest także kompleksowość opieki nad chorym, to znaczy połączenie wspólnych sił lekarzy, pielęgniarek, fizjoterapeutów i psychologów, w walce o powrót do prawidłowego funkcjonowania.

Bibliografia

1. Tykarski A., Narkiewicz K., Gaciong Z. i wsp.: Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym -2015 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce, 2015; 1: 1–70
2. Matyjaszczyk P., Hoffmann K., Bryl W. Epidemiologia wybranych czynników ryzyka chorób układu krążenia. Przegląd Kardiodiabetologiczny 2011; 6: 255–262
3. Piotrowicz R., Dylewicz P., Jegier A. Kompleksowa rehabilitacja kardiologiczna. Folia Cardiol. 2004; 11 (supl. A): A1–A48
4. Rekomendacje w zakresie realizacji kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej Stanowisko Ekspertów Sekcji Rehabilitacji Kardiologicznej i Fizjologii Wysiłku Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego AsteriaMed, Gdańsk 2017, wyd. I