Jak leczyć obrzęk limfatyczny? Przyczyny, objawy

  Nasz organizm to sieć skomplikowanych połączeń nerwowych i naczyniowych, ale także limfatycznych. Układ chłonny (limfatyczny) odpowiada za odprowadzanie limfy z każdego zakątka naszego ciała, działając jak swoisty filtr. Niekiedy jednak dochodzi do zaburzeń w prawidłowym przepływie chłonki, co skutkuje stopniowym jej gromadzeniem w danym obszarze ciała. Pojawia się obrzęk limfatyczny, który jest nie tylko defektem kosmetycznym, ale powoduje również następstwa zdrowotne. Jak wygląda obrzęk limfatyczny i dlaczego się pojawia? Jakie są metody walki z obrzękiem tego rodzaju?

Kiedy pojawia się obrzęk limfatyczny?

Obrzęk limfatyczny to nagromadzenie chłonki, czyli zastój wody oraz białek w przestrzeni tkankowej i naczyniach chłonnych na skutek upośledzenia ich transportu w wyniku wad wrodzonych lub też jako następstwo uszkodzenia naczyń limfatycznych. W zawansowanej postaci obrzęku dochodzi do przewlekłego procesu zapalnego skóry oraz tkanki podskórnej, zwanego cellulitisem ( często mylony z cellulitem- powszechną przypadłością wielu kobiet, zwaną również „pomarańczową skórką”). W przypadku wad wrodzonych naczyń limfatycznych, mówi się o obrzęku limfatycznym pierwotnym, a jeśli doszło uszkodzenia naczyń w ciągu życia, o obrzęku limfatycznym wtórnym.Jedną z najczęstszych przyczyn obrzęku limfatycznego są schorzenia nowotworowe , w których dochodzi do ucisku naczyń chłonnych przez masę rozrastającego się guza. Obrzęk limfatyczny może pojawić się również jako konsekwencja chirurgicznego leczenia onkologicznego, kiedy istniała konieczność usunięcia niektórych węzłów chłonnych lub radioterapii. Z obrzękiem limfatycznym kończyn górnych bardzo często borykają się kobiety po usunięciu gruczołu piersiowego z towarzyszącymi węzłami, w leczeniu raka sutka.Do wtórnego obrzęku limfatycznego może dochodzić również po zabiegach operacyjnych ( w wyniku uszkodzenia naczyń chłonnych), po urazie, zapaleniu naczyń lub po przebyciu zakrzepicy żylnej ( zespół pozakrzepowy).

Jak rozpoznać obrzęk limfatyczny?

Obrzęk limfatyczny rozwija się zwykle powoli, a jego pierwszymi symptomami może być dyskretne powiększanie się obwodu palców dłoni czy stóp. Chory może mieć trudności z założeniem pierścionków, obrączki, rękawiczki czy butów. Z czasem dochodzi do wyraźnego obrzęku zajętego obszaru ciała. Po uciśnięciu palcem skóry w tym miejscu, utrzymuje się ślad wgniecienia, który powoli wraca do stanu wyjściowego. Obrzęk może mieć różne pochodzenie, stąd diagnoza obrzęku limfatycznego powinna zostać postawiona przez lekarza.

Leczenie obrzęku limfatycznego

Priorytetem w postępowaniu terapeutycznym obrzęków limfatycznych powinno być jak najwcześniejsze ustalenie przyczyny obrzęku, postawienie diagnozy oraz ustalenie metody jego leczenia. Poznanie przyczyny obrzęku limfatycznego pozwala realnie ocenić rokowanie dla pacjenta oraz oczekiwania wobec skuteczności leczenia.Leczenie obrzęku limfatycznego ma kluczowe znaczenie dla uniknięcia powikłań schorzenia. Utrzymujący się obrzęk upośledza miejscowe procesy odpornościowe tkanek, naraża je na rozwój groźnych zakażeń ( w tym gronkowcowych, paciorkowcowych) oraz często zmniejsza zakres ruchów. Dyskomfort wywołany obrzękiem przyczynia się do zaburzeń nastroju, braku motywacji i chęci do walki z chorobą podstawową.Za standard leczenia obrzęku limfatycznego uważa się dziś Kompleksową Terapię Przeciwobrzękową, w której skład wchodzą takie działania, jak:

• manualny drenaż limfatyczny;
• kompresoterapia I fazy – udrażniająca, obejmująca bandażowanie wielowarstwowe;
• kompresoterapia II fazy – dzieląca się na optymalizującą oraz utrwalającą z wykorzystaniem materiałów uciskowych
• kinezyterapia;
• pozycje drenażowe i automasaż;
• higiena i pielęgnacja skóry;
• zaopatrzenie ortopedyczne

Odpowiednio dobrane ćwiczenia usprawniające mają ogromne znaczenie w terapii obrzęku limfatycznego. Redukują one objętość zalegającego płynu śródmiąższowego w wielu mechanizmach. Praca mięśni nie może być jednak zbyt intensywna. Ćwiczenia powinny być dostosowane do wydolności pacjenta i nie mogą być związane ze zbyt długim i nadmiernym wysiłkiem, gdyż powoduje to skutek przeciwny do zamierzonego. Objętość zalegającej chłonki może wzrosnąć zamiast się zmniejszyć.Zastosowanie ucisku zewnętrznego (kompresoterapii) jest kluczowym elementem terapii obrzęku limfatycznego. Zapewnienie odpowiedniego stopniowanego ucisku, połączonego z pracą mięśni szkieletowych, pobudza przepływ chłonki i krwi żylnej.Szczególne miejsce w leczeniu obrzęku limfatycznego zajmuje drenaż limfatyczny.

Rola drenażu w obrzęku limfatycznym

Rola rehabilitacji w leczeniu obrzęku limfatycznego znana jest już od początków dwudziestego wieku, kiedy to duński filolog, socjolog, a później fizjoterapeuta dr Emil Voder wprowadził pojęcie „manualnego drenażu limfatycznego”.Celem drenażu limfatycznego jest wytworzenie pulsacji w naczyniach limfatycznych, co umożliwia przepływ chłonki do zdrowych obszarów, skąd może być łatwo ewakuowana. Fizjoterapeuta rozpocznie drenaż dużo wyżej niż obserwowany obrzęk limfatyczny- przyczyna schorzenia umiejscowiona jest zwykle na wyższym poziomie niż jej widoczny skutek. Rehabilitacja w tej formie powinna być początkowo wykonywana 1-2 razy dziennie, w drugiej fazie częstość zabiegów może być zmniejszona do 1-3 razy w tygodniu. Wygoda pacjenta i dopasowanie zabiegów do planu dnia może być łatwiejsze, jeśli zdecydujemy się na rehabilitację w domu, to jest rehabilitację z dojazdem fizjoterapeuty do naszego miejsca zamieszkania.Drenaż limfatyczny stosowany w czasie intensywnego okresu terapii obrzęków, powinien być wykonywany przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę. Prawidłowe prowadzenie masażu wymaga znajomości anatomii układu chłonnego i jego funkcji. Uproszczona wersja – tak zwany automasaż – jest zasadniczym elementem terapii po zakończeniu okresu intensywnego leczenia. Fizjoterapeuta uczy wtedy pacjenta lub rodzinę metod i sposobów wykonania takiego masażu. Zarówno drenaż limfatyczny, jak i rehabilitacja w domu, w postaci automasażu, mają kluczowe znaczenie w redukcji obrzęku.

Bibliografia

1. Łuczak J. , Kozikowska J. Obrzęk limfatyczny – patomechanizm, podział, zasady leczenia Przew Lek, 2001, 4, 5, 48-54
2. Doś J. Limfologia Edra Urban & Partner, Wrocław 2017, str. 117-159
3. Zborowski A. 2008, Drenaż limfatyczny , wyd . AZ
4. Bellhouse S. Simple lymphatic drainage. In: Twycross R, Jenns K, Todd J (red.). Lymphoedema. Radcliffe Medical Press 2000; 217-35.