Artroza – co to jest i jak sobie z nią radzić?

Artroza, znana również jako choroba zwyrodnieniowa stawów, jest przewlekłą chorobą, która prowadzi do degeneracji chrząstki stawowej i innych struktur stawu. Jest jedną z najczęstszych przyczyn bólu i niepełnosprawności u dorosłych.

Jakie są przyczyny i czynniki ryzyka?

Artroza rozwija się w wyniku stopniowego zużycia chrząstki stawowej, która amortyzuje struktury w stawie.

Artroza – przyczyny obejmują:

• genetyczne predyspozycje – osoby z historią choroby zwyrodnieniowej stawów w rodzinie są bardziej narażone na rozwój tej choroby. Mutacje genów odpowiedzialnych za produkcję i regenerację chrząstki mogą zwiększać ryzyko artrozy
• starzenie się – wraz z wiekiem, naturalne zużycie stawów i chrząstki staje się bardziej wyraźne. Proces starzenia się prowadzi do zmniejszenia zdolności chrząstki do regeneracji, co powoduje jej stopniową degradację. Zmiany w metabolizmie tkanki chrzęstnej i zmniejszenie syntezy proteoglikanów i kolagenu przyczyniają się do osłabienia struktury chrząstki
• urazy stawów – powtarzające się urazy stawów, takie jak złamania, skręcenia i zwichnięcia, mogą prowadzić do uszkodzenia chrząstki stawowej i przyspieszenia procesów zwyrodnieniowych. Mikrourazy, które często występują w wyniku intensywnej aktywności fizycznej lub zawodowej, mogą również przyczyniać się do rozwoju artrozy
• choroby stawów – inne choroby stawów, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów czy infekcyjne zapalenie stawów, mogą uszkadzać chrząstkę stawową i przyspieszać procesy zwyrodnieniowe. Stany zapalne związane z tymi chorobami mogą prowadzić do degradacji chrząstki oraz zmniejszenia jej zdolności do regeneracji
• zaburzenia metaboliczne – zaburzenia metaboliczne, takie jak cukrzyca, mogą powodować zaburzenie prawidłowej funkcji stawów. Hiperglikemia i insulinooporność mogą prowadzić do zmian w metabolizmie tkanki chrzęstnej, co zwiększa ryzyko artrozy.

Czynniki ryzyka artrozy:

• otyłoć
• otyłość jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka artrozy, szczególnie w stawach obciążanych, takich jak kolana i biodra. Nadmierna masa ciała zwiększa obciążenie stawów, co prowadzi do szybszej degradacji chrząstki. Ponadto, tkanka tłuszczowa wytwarza cytokiny zapalne, które mogą przyspieszać procesy zwyrodnieniowe.
• płeć
• kobiety są bardziej narażone na rozwój artrozy niż mężczyźni, szczególnie po menopauzie. Hormonalne zmiany związane z menopauzą, takie jak spadek poziomu estrogenów, mogą wpływać na zdrowie chrząstki stawowej i zwiększać ryzyko artrozy.
• zawody i aktywności
• zawody i aktywności wymagające powtarzalnych ruchów, długotrwałego stania, siedzenia lub ciężkiej pracy fizycznej mogą zwiększać ryzyko artrozy. Pracownicy budowlani, sportowcy i osoby wykonujące powtarzalne czynności są szczególnie narażeni na mikrourazy stawów, które prowadzą do ich degradacji.
• brak aktywności fizycznej
• brak regularnej aktywności fizycznej może prowadzić do osłabienia mięśni wokół stawów, co zwiększa ryzyko artrozy. Słabe mięśnie nie są w stanie odpowiednio stabilizować stawy, co prowadzi do ich nadmiernego obciążenia i przyspieszenia procesów zwyrodnieniowych.

Artroza – jakie są objawy?

Objawy artrozy mogą rozwijać się powoli i nasilać z czasem. Są one różnorodne i mogą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie pacjentów:

• ból stawów – ból stawów jest najbardziej powszechnym objawem artrozy. Może występować podczas ruchu, aktywności fizycznej lub nawet w spoczynku, zwłaszcza po długotrwałym obciążeniu stawu. Ból często nasila się wieczorem i może być przewlekły, z okresami zaostrzeń i remisji
• sztywność – sztywność stawów, szczególnie po okresach bezruchu, takich jak poranne wstawanie lub po dłuższym siedzeniu, jest charakterystycznym objawem artrozy. Sztywność może trwać od kilku minut do kilku godzin, w zależności od stopnia zaawansowania choroby
• ograniczenie zakresu ruchu – w miarę postępu artrozy, stawy mogą tracić swoją elastyczność i zakres ruchu. Ograniczenie to może wpływać na codzienne czynności, takie jak chodzenie, wchodzenie po schodach, ubieranie się czy podnoszenie przedmiotów. Pacjenci mogą odczuwać trudności w wykonywaniu nawet prostych ruchów
• trzeszczenie i zgrzytanie – podczas ruchu stawów, pacjenci mogą odczuwać trzeszczenie lub zgrzytanie, które jest wynikiem tarcia nieprawidłowo ukształtowanej chrząstki stawowej. Ten objaw, zwany krepitacją, jest często słyszalny i może być bolesny
• obrzęk i tkliwość – stawy dotknięte artrozą mogą być obrzęknięte i wrażliwe na dotyk. Obrzęk jest wynikiem stanu zapalnego wewnątrz stawu, a tkliwość może być spowodowana podrażnieniem lub uszkodzeniem struktur stawowych, takich jak chrząstka, kości czy więzadła
• deformacje stawów – w zaawansowanych stadiach artrozy mogą występować widoczne deformacje stawów. W stawach mogą tworzyć się wyrośla kostne, zwane osteofitami, które mogą zmieniać kształt stawu i prowadzić do zniekształceń. Deformacje te są często widoczne w stawach dłoni, kolan i bioder
• osłabienie mięśni – osłabienie mięśni wokół dotkniętych stawów jest częstym objawem artrozy. Ból i ograniczenie ruchu mogą prowadzić do zmniejszenia aktywności fizycznej, co z kolei powoduje osłabienie i zanikanie mięśni. Słabe mięśnie dodatkowo obciążają stawy, co może nasilać objawy choroby
• problemy z funkcjonowaniem – artroza może znacząco wpływać na zdolność do wykonywania codziennych czynności. Pacjenci mogą mieć trudności z chodzeniem, wspinaniem się po schodach, wstawaniem z krzesła czy wykonywaniem prac domowych. Problemy te mogą prowadzić do zmniejszenia niezależności i jakości życia.

Diagnostyka

Diagnostyka artrozy obejmuje kilka etapów, które mają na celu potwierdzenie obecności choroby, ocenę jej zaawansowania oraz wykluczenie innych możliwych przyczyn dolegliwości stawowych.

Pierwszym krokiem jest szczegółowy wywiad medyczny, podczas którego lekarz zbiera informacje o objawach pacjenta, ich nasileniu, lokalizacji i czasie trwania. Ważne jest również ustalenie, czy w rodzinie pacjenta występowały przypadki artrozy lub innych chorób stawów. Wywiad może również obejmować pytania dotyczące stylu życia pacjenta, aktywności fizycznej, zawodowych obciążeń stawów oraz wcześniejszych urazów czy operacji.

Kolejnym etapem jest badanie fizykalne, w którym lekarz ocenia zakres ruchu stawów, obecność obrzęków, tkliwości, trzeszczeń oraz deformacji. Badanie to pozwala na wstępną ocenę stanu stawów i identyfikację najbardziej dotkniętych obszarów. Lekarz może również przeprowadzić testy funkcjonalne, takie jak ocena chodu, wstawanie z krzesła czy wchodzenie po schodach, aby ocenić wpływ choroby na codzienne funkcjonowanie pacjenta.

Badania obrazowe odgrywają kluczową rolę w diagnostyce artrozy. Rentgen stawów jest podstawowym narzędziem diagnostycznym, które pozwala na ocenę strukturalnych zmian w stawach, takich jak zwężenie przestrzeni stawowej, obecność osteofitów (wyrośli kostnych), sklerotyzacja podchrzęstna (zagęszczenie kości pod chrząstką) oraz zmiany w kształcie kości. W zaawansowanych przypadkach artrozy, zmiany te są wyraźnie widoczne na zdjęciach rentgenowskich.

W niektórych przypadkach, szczególnie gdy rentgen nie dostarcza jednoznacznych wyników, lekarz może zlecić bardziej zaawansowane badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (CT). MRI pozwala na szczegółową ocenę tkanek miękkich, w tym chrząstki stawowej, więzadeł, ścięgien i mięśni. Dzięki temu można wykryć wczesne zmiany zwyrodnieniowe, które nie są widoczne na rentgenie. CT jest szczególnie przydatne w ocenie skomplikowanych zmian kostnych i deformacji stawów.

W celu wykluczenia innych przyczyn dolegliwości stawowych, lekarz może zlecić badania laboratoryjne, takie jak badanie krwi. Analiza krwi może pomóc w wykryciu stanu zapalnego, infekcji lub innych chorób autoimmunologicznych, które mogą powodować podobne objawy. Badania te mogą obejmować ocenę poziomu markerów zapalnych, takich jak CRP (białko C-reaktywne) czy OB (odczyn Biernackiego), oraz testy na obecność przeciwciał reumatycznych.

W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy występuje podejrzenie infekcji stawowej, lekarz może zlecić artrocentezę, czyli nakłucie stawu w celu pobrania płynu stawowego do analizy. Badanie płynu stawowego pozwala na ocenę jego składu, obecności komórek zapalnych, kryształów kwasu moczowego lub bakterii, co może pomóc w ustaleniu przyczyny dolegliwości.

Artroza – leczenie

Leczenie artrozy jest wieloaspektowe i skoncentrowane na łagodzeniu objawów, poprawie funkcji stawów oraz zapobieganiu dalszemu uszkodzeniu stawów. Proces leczenia obejmuje zarówno metody niefarmakologiczne, farmakologiczne, jak i interwencje chirurgiczne w zaawansowanych przypadkach.

Artroza jest leczona przy pomocy niefarmakologicznych metod leczenia, które odgrywają kluczową rolę. Fizjoterapia jest jednym z głównych elementów tego podejścia, pomagając wzmocnić mięśnie wokół stawów, poprawić elastyczność i zakres ruchu oraz zmniejszyć ból. Ćwiczenia takie jak pływanie, jazda na rowerze i joga są szczególnie zalecane, ponieważ nie obciążają stawów. Terapie takie jak masaże, terapia cieplna (ciepłe okłady) i zimna (okłady z lodu) mogą również przynieść ulgę w bólu i zmniejszyć stan zapalny.

Utrata nadmiernej masy ciała jest istotnym elementem leczenia artrozy, zwłaszcza w stawach nośnych, takich jak kolana i biodra. Redukcja wagi zmniejsza obciążenie stawów, co może znacząco zmniejszyć ból i poprawić funkcję stawów. Edukacja pacjentów w zakresie zarządzania chorobą i technik samopomocy jest również ważnym aspektem leczenia. Pacjenci uczą się, jak unikać nadmiernego obciążenia stawów i jak stosować techniki ergonomiczne w codziennych czynnościach.

Farmakologiczne leczenie artrozy obejmuje stosowanie leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych w celu złagodzenia bólu i zmniejszenia stanu zapalnego. Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen czy naproksen, są często stosowane w leczeniu objawów artrozy. W przypadku silnego bólu, który nie reaguje na NLPZ, lekarz może przepisać silniejsze leki przeciwbólowe, takie jak opioidy, jednak są one stosowane ostrożnie ze względu na ryzyko uzależnienia. Leki modyfikujące objawy choroby, takie jak glukozamina i chondroityna, są czasami stosowane w celu wspomagania regeneracji chrząstki stawowej, chociaż ich skuteczność jest przedmiotem debat wśród specjalistów.

Zastrzyki dostawowe, takie jak kortykosteroidy, mogą być stosowane w przypadku nasilonych objawów artrozy. Kortykosteroidy działają przeciwzapalnie i mogą przynieść krótkotrwałą ulgę w bólu, ale ich długotrwałe stosowanie jest ograniczone ze względu na ryzyko uszkodzenia chrząstki. Kwas hialuronowy, który jest naturalnym składnikiem płynu stawowego, może być również wstrzykiwany do stawu w celu poprawy jego smarowania i amortyzacji.

W zaawansowanych przypadkach artrozy, gdy inne metody leczenia nie przynoszą ulgi, może być konieczna interwencja chirurgiczna. Artroskopia, która polega na usunięciu uszkodzonej chrząstki i fragmentów kostnych z wnętrza stawu, może przynieść ulgę w bólu i poprawić funkcję stawu. Osteotomia, która polega na korekcji osi kości, może być stosowana w celu zmniejszenia obciążenia uszkodzonego stawu. W przypadku ciężkich deformacji i znacznego uszkodzenia stawu, endoprotezoplastyka, czyli wymiana stawu na sztuczny implant, jest często ostatecznym rozwiązaniem. Ta procedura jest najczęściej stosowana w przypadku stawu biodrowego i kolanowego i może znacząco poprawić jakość życia pacjenta.

Artroza a osocze bogatopłytkowe

W ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się na zastosowanie osocza bogatopłytkowego (PRP) w leczeniu artrozy. PRP to preparat uzyskiwany z własnej krwi pacjenta, który jest bogaty w płytki krwi i czynniki wzrostu. Po pobraniu niewielkiej ilości krwi od pacjenta, jest ona poddawana procesowi odwirowania w celu oddzielenia osocza bogatego w płytki krwi. Następnie PRP jest wstrzykiwane bezpośrednio do stawu dotkniętego artrozą. Celem tej terapii jest stymulowanie naturalnych procesów naprawczych organizmu, co może prowadzić do regeneracji chrząstki, zmniejszenia bólu i poprawy funkcji stawu. Terapia PRP jest uważana za minimalnie inwazyjną i bezpieczną metodę leczenia, która może przynieść ulgę pacjentom z artrozą, zwłaszcza tym, którzy nie uzyskali zadowalających wyników z tradycyjnych metod leczenia.

Podsumowując, leczenie artrozy jest złożonym procesem, który wymaga indywidualnego podejścia do każdego pacjenta. Współpraca z zespołem specjalistów, w tym lekarzy, fizjoterapeutów, dietetyków i terapeutów zajęciowych, jest kluczowa dla osiągnięcia najlepszych wyników leczenia i poprawy jakości życia pacjentów z artrozą. Zastosowanie osocza bogatopłytkowego (PRP) stanowi nowoczesną i obiecującą metodę, która może wspomagać procesy naprawcze w stawach i przynieść ulgę pacjentom cierpiącym na artrozę.

Podsumowując, artroza jest przewlekłą i postępującą chorobą, która może znacząco wpłynąć na jakość życia. Wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie mogą pomóc w jak najszybszym utrzymaniu prawidłowej funkcji stawów. Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i utrzymanie prawidłowej masy ciała są kluczowe w zapobieganiu i leczeniu artrozy. W przypadku zaawansowanych stadiów choroby, konsultacja z lekarzem specjalistą jest niezbędna do opracowania skutecznego planu leczenia.