Bóle kolana to powszechna dolegliwość, która potrafi jednak skutecznie utrudniać życie i codzienne funkcjonowanie. Wraz z bólem mogą pojawiać się objawy opisywane przez pacjentów jako chrupanie w stawach kolanowych, uczucie przeskakiwania czy tarcia. W przypadku gwałtownego urazu może dochodzić do pojawienia się niestabilności kolana, jego obrzęku czy ograniczenia ruchomości. Jak radzić sobie na co dzień z bólem kolan oraz jakie są dostępne metody leczenia? Kiedy może pomóc rehabilitacja?
Spis treści
Co oznacza ból kolana?
Staw kolanowy i dolegliwości w jego obrębie, to jedna z najczęstszych przyczyn zgłaszania się chorych do lekarza pierwszego kontaktu. Dzieje się tak głównie z powodu bardzo dużych obciążeń, jakim podlega ta okolica w czasie całego naszego życia. Ponadto mechanizm ruchowy zdrowego kolana jest bardziej skomplikowany niż mechanizmy wszystkich innych stawów obecnych w ludzkim ciele. Co więcej, zarówno siedzący tryb życia i nadwaga, jak również intensywne uprawianie sportów może doprowadzić do uszkodzeń w obrębie kolana i być przyczyną jego ostrych i przewlekłych dolegliwości bólowych.
Do najczęstszych przyczyn bólu zalicza się urazy i uszkodzenia mechaniczne w obrębie kolana oraz chorobę zwyrodnieniową kolan (gonartrozę). O ile urazy ostre wynikają zwykle z kontuzji sportowej, tak przyczyna choroby zwyrodnieniowej nie została dokładnie poznana. Znane są natomiast czynniki jej sprzyjające. Częstość występowania choroby zwyrodnieniowej stawów wzrasta wraz z wiekiem i powyżej 70 roku życia choruje na nią około 70% osób, głównie są to kobiety. Drugim niezwykle istotnym czynnikiem ryzyka jest nadwaga i otyłość. Z uwagi na starzenie się społeczeństwa i epidemię otyłości problem choroby zwyrodnieniowej stawów będzie narastał.
Zwyrodnienie stawu kolanowego polega na zaniku chrząstki stawowej powierzchni stawowej kości udowej, piszczelowej i rzepki. Pozbawione pokrycia chrząstką kości zaczynają trzeć o siebie nawzajem, co wywołuje ból. Stopniowo degeneracji ulegają inne struktury: łąkotki czy więzadła. Wokół powierzchni stawowych zaczynają się tworzyć wyrośla kostne, zwane osteofitami. Torebka stawowa ulega podrażnieniu i często przykurczeniu- ogranicza to ruch w stawie. Przy długotrwałej chorobie dochodzi do zaniku mięśni przyczepiających się wokół stawu kolanowego. Powoduje to osłabienie ruchu w stawie i pogorszenie stabilności stawu podczas obciążania.
Ból kolana – przyczyny
Do możliwych przyczyn bólu kolan, jak również innych stawów zalicza się także schorzenia z grupy reumatoidalnych zapaleń stawów. Bólowi towarzyszy wówczas sztywność poranna ( chory budzi się z ograniczeniem ruchomości w stawie, które stopniowo mija), a także możliwe są deformacje w obrębie stawu. Lekarz rozpoznaje chorobę za pomocą badań laboratoryjnych oraz obrazowych ( RTG, USG, rezonans stawu kolanowego).
Inną możliwą przyczyną bólu w okolicy stawu kolanowego jest torbiel Bakera. Torbiel Bakera jest zbiornikiem płynu pochodzącego ze stawu kolanowego. Na ogół pacjenci skarżą się na ból i sztywność stawu kolanowego, a czasem również na wypełnienie dołu podkolanowego. Badanie przedmiotowe wykazuje obrzęk w dole podkolanowym. Torbiel Bakera może pęknąć, imitując objawy zakrzepowego zapalenia żył. Lekarz diagnozuje schorzenie na podstawie badania oraz ultrasonografii.
Ból kolan przy zginaniu, klękaniu, chodzeniu – rodzaje
Nie każdy ból w obrębie kolana można traktować jako przejściowy i niewymagający interwencji medycznej. Uwagi wymagają szczególnie bóle ostre, które pojawiły się w sposób nagły, zwłaszcza w czasie wykonywania pracy fizycznej czy uprawiania sportu. Urazy skrętne i uczucie niestabilności w stawie kolanowym również powinno nas skłonić do szybkiego odbycia konsultacji medycznej.
Kolejnym niepokojącym objawem, jaki może towarzyszyć bólowi kolan, jest jego obrzęk, zaczerwienienie i/lub wzmożone ucieplenie skóry nad stawem. Są to zwykle syndromy toczącego się procesu zapalnego, którego przyczynę powinien zweryfikować lekarz.
Nasilające się bóle stawów kolanowych, mimo rozpoznanej choroby zwyrodnieniowej, również wymagają porady medycznej. Chory ze zdiagnozowaną gonartrozą może doznać dodatkowego urazu stawu kolanowego bądź cierpieć na schorzenie reumatologiczne.
Co na ból kolana? Jak leczyć?
W ostrych urazach stawu kolanowego i struktur go otaczających zastosowanie znajduje algorytm medyczny PRICEM (Protection, Rest, Ice, Compression, Elevation, Medication). Oznacza on kolejno:
- Protection- ochrona stawu przed kolejnymi urazami poprzez odciążanie kończyny ( kule, usztywnienie)
- Rest- odpoczynek, ograniczenie aktywności fizycznej
- Ice- schładzanie miejsca urazu- za pomocą preparatów chłodzących, kompresów żelowych lub prostych okładów z kostek lodu owiniętych ręcznikiem czy bawełnianą szmatką
- Compression- ucisk w postaci bandażowania kończyny zapobiega powstawaniu obrzęku. Stosuje się bandaże elastyczne lub opaski uciskowe obejmujące obszar okolicy poniżej i powyżej stawu kolanowego, tylko po konsultacji lekarskiej
- Elevation- uniesienie kończyny co pozwala zmniejszyć obrzęk
- Medication- leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, które zmniejszają dolegliwości
W przypadku choroby zwyrodnieniowej początkowo terapią z wyboru jest leczenie zachowawcze- oznacza to ni mniej ni więcej, jak zabezpieczenie przeciwbólowe chorego oraz modyfikację jego stylu życia i włączenie zabiegów rehabilitacyjnych. Prawidłowo prowadzona rehabilitacja zmniejsza zużycie leków przeciwbólowych, zapobiega przeciążeniu innych, początkowo zdrowych struktur kostnych i mięśniowych, jak również może spowolnić postęp choroby. W schorzeniach reumatoidalnych stawu kolanowego stosowane jest również leczenie modyfikujące przebieg choroby, w tym leczenie biologiczne. Coraz rzadziej zalecane są iniekcje dostawowe z leków sterydowych, ale w niektórych przypadkach lekarz może uznać takie postępowanie za uzasadnione.
W niektórych sytuacjach klinicznych zalecane jest użycie ortezy- stabilizatora stawu kolanowego, szczególnie jeśli pacjentowi stale towarzyszy uczucie niestabilności kolana i związane z tym trudności w codziennym funkcjonowaniu. Dobór ortezy oraz czas korzystania z niej warto omówić z lekarzem i/lub fizjoterapeutą. Przedłużone stosowanie ortezy może niekiedy paradoksalnie doprowadzać do zaników mięśniowych i osłabienia funkcji stawu kolanowego.
Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi zamierzonego skutku, a pacjent i jego lekarz nie są zadowoleni z efektów terapii, rozwiązaniem bywa zabieg operacyjny. Zabiegi artroskopowe rewizja laparoskopowa stawu kolanowego), umożliwiają usunięcie struktur wywołujących degenerację chrząstki ( na przykład fragmentów uszkodzonej łąkotki) bądź też ich naprawę. W przypadku zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej i związanej z nią destrukcji stawu kolanowego, rozwiązaniem bywa zabieg endoprotezoplastyki- wymiany stawu na endoprotezę, która ma za zadanie przywrócić utraconą sprawność i zmniejszyć dolegliwości bólowe. Wybór najlepszego momentu na operację powinien być wspólną decyzją lekarza i pacjenta.
Rehabilitacja przy bólu kolana
Prawidłowo dobrana i właściwie prowadzona rehabilitacja to jeden z filarów leczenia dolegliwości w obrębie stawu kolanowego. Rehabilitacja ma swój udział zarówno w bólach przewlekłych, związanych najczęściej z chorobą zwyrodnieniową (gonartrozą), jak i w stanach pourazowych. Szczególnego znaczenia nabiera jednak w okresie pooperacyjnym. Odzyskanie prawidłowego zakresu ruchu oraz zapobieganie przykurczom mięśniowym to główne zadanie rehabilitacji po zabiegach artroskopowych.
Dla pacjentów poddających się wszczepieniu sztucznego stawu kolanowego (endoprotezoplastyka) rehabilitacja ma znaczenie zarówno, jeszcze w okresie przedoperacyjnym, gdzie fizjoterapeuta wyjaśni i nauczy, jak będzie wyglądać nauka chodu, wczesne usprawnianie i korzystanie z pomocy ortopedycznych (laski, kule), jak również tuż po zabiegu. We wczesnym okresie po zabiegu endoprotezoplastyki rehabilitacja skupia się na profilaktyce przeciwzakrzepowej ( głównie napinanie poszczególnych grup mięśniowych- łydek, ud, pośladków w czasie leżenia). Dalsza rehabilitacja składa się z programu nauki chodzenia i programu ćwiczeń rozciągających i wzmacniających mięśnie oraz ćwiczeń poprawiających ruchomość operowanego stawu.
Szczególnie dla pacjentów po zabiegu endoprotezoplastyki, ale również w innych sytuacjach utrudniających opuszczenie własnego mieszkania sprawdzi się rehabilitacja w domu. Rehabilitacja z dojazdem zapewnia ciągłość procesu usprawniania, co przekłada się na późniejsze wyniki leczenia.
Bibliografia
- Śmiłowicz M.: Ból kolana jako problem diagnostyczny i terapeutyczny. „Rehabilitacja”, 2002; 6(2): 9-20.
- Górecki A (red.): Uszkodzenie stawu kolanowego. „Patologia błony maziowej i kaletek okołostawowych stawu kolanowego”. PZWL, Warszawa 1997
- http://ard.bmj.com/content/annrheumdis/60/2/91.full.pdf data dostępu 18.11.2018r.