Chociaż choroba Alzheimera funkcjonuje w świadomości społecznej od dawna, kojarzona jest zwykle z osobami w podeszłym wieku, schorowanymi i niedołężnymi. Tymczasem pacjentów z otępieniem alzheimerowskim przybywa w coraz szybszym tempie, a choroba dotyka również osób w czwartej czy piątej dekadzie życia. W naszym kraju żyje już ponad 300 tysięcy pacjentów z chorobą Alzheimera. 21 września na świecie obchodzony jest Światowy Dzień Choroby Alzheimera – w tym roku po raz kolejny pod hasłem „Pamiętaj o mnie”.
Spis treści
Co powinniśmy wiedzieć o chorobie Alzheimera?
Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną otępienia w populacji osób starszych oraz drugą po udarze przyczyną niepełnosprawności w wieku podeszłym. Schorzenie przejawia się głównie otępieniem – postępującym, nieodwracalnym rozpadem funkcji poznawczych i emocjonalnych. Chory przestaje interesować się otoczeniem, traci pamięć, umiejętność planowania działań i odnajdywania się w nowych sytuacjach, znacznie obniżają się kompetencje językowe i komunikacyjne, chory traci poczucie czasu i miejsca. Występują zaburzenia zachowania i niemożność prawidłowego funkcjonowania w codziennym życiu.
Choroba Alzheimera to jednak nie tylko domena seniorów. Schorzenie może występować w dwóch postaciach – uwarunkowanej dziedzicznie postaci rodzinnej – wtedy chorują pacjenci w wieku 40-60 lat, a nawet młodsi oraz samoistnej – pojawiającej się u pacjentów bez obciążenia w wywiadzie chorobowym. Aż 95% przypadków nowych zachorowań odnotowywanych jest u pacjentów nieobciążonych.
Rozpoznanie choroby Alzheimera opiera się głównie na podstawie wywiadu chorobowego (dynamika postępowania objawów, wywiad rodzinny) oraz badania neuropsychologicznego. Pomocnicze znaczenie mają badania obrazowe mózgu, jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny mogące wykluczyć inny patologiczny proces chorobowy (guz mózgu, krwiaki podtwardówkowe, wodogłowie czy zmiany naczyniopochodne).
Choroba Alzheimera – czy można jej zapobiec?
Choroba Alzheimera zaliczana jest do schorzeń neurodegeneracyjnych, ponieważ spowodowana jest odkładaniem się w mózgu dwóch patologicznie uformowanych białek: β-amyloidu oraz białka tau. Pojawienie się tych białek i ich stopniowe gromadzenie doprowadza do rozpadu neuronów i ich śmierci. Obumarcie większej liczby neuronów z danego obszaru jest oczywiście powodem wypadnięcia jego funkcji, z których jedną z ważniejszych, jest wytwarzanie przekaźników mózgowych, w tym acetylocholiny. Objawy rozwijającej się choroby można rozpoznać dopiero po wielu latach trwania w mózgu patologicznego procesu – wtedy, gdy zanik neuronów i ich połączeń przestanie być kompensowany przez możliwości plastyczne mózgu.
Najsilniejszym znanym czynnikiem ryzyka wystąpienia choroby u pacjentów nieobciążonych genetycznie jest wiek – częstość występowania choroby Alzheimera gwałtownie rośnie po 60 roku życia. Pewnego znaczenia ochronnego upatruje się w wykształceniu oraz stale utrzymywanej aktywności umysłowej, jak i fizycznej. Przeciwnie – izolacja społeczna, brak kontaktów towarzyskich i rodzinnych wydają się sprzyjać rozwojowi choroby.
Co współczesna medycyna może zaproponować pacjentom z chorobą Alzheimera?
W chorobie Alzheimera zarejestrowano dwie grupy leków, które mogą spowolnić proces chorobowy, jeśli będą włączone w odpowiednio wczesnym momencie. Jedną z najczęściej stosowanych strategii terapeutycznych jest wyrównywanie stężenia acetylocholiny traconej poprzez śmierć neuronów. Leki te (donepezil, rywastygmina) zalecane są chorym z otępieniem lekkim do umiarkowanego. Z uwagi na częste działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego oraz zwiększenie komfortu stosowania dostępne są zarówno w formie doustnej, jak i postaci plastrów transdermalnych, z których lek uwalniany jest bezpośrednio do krwioobiegu poprzez skórę pacjenta. U chorych z otępieniem umiarkowanym i ciężkim stosowany jest lek z grupy antagonistów receptora NMDA- memantyna. W chwili obecnej nie istnieje skuteczny preparat, który umożliwiłby odwrócenie zaistniałych już zmian i przywrócenie utraconych funkcji psychicznych czy fizycznych pacjentom z chorobą Alzheimera.
Choroba Alzheimera rehabilitacja
Kluczową składową leczenia pacjentów z chorobą Alzheimera jest rehabilitacja, zarówno ruchowa, jak i umysłowa. Uważa się, że ważnym czynnikiem w walce z chorobą Alzheimera jest aktywność fizyczna, w stopniu dostosowanym indywidualnie do potrzeb chorego. Pacjentom z chorobą Alzheimera zaleca się podejmowanie umiarkowanej aktywności fizycznej, której intensywność jest równoważna z czynnościami dnia codziennego. Bardzo ważne są ćwiczenia siłowe, aerobowe oraz stretching – dodatkowe korzyści można uzyskać podczas ćwiczeń z muzyką. Stosowanie muzykoterapii podczas zajęć ruchowych ma na celu ćwiczenie funkcji językowych, poznawczych oraz trening pamięci.
W ramach terapii intelektualnej stosowane są często oddziaływanie takie, jak terapia kognitywna (trening pamięci, orientacji w rzeczywistości), reminiscencyjna (wywoływanie wspomnień z użyciem odpowiednich bodźców stymulujących, np. fotografii, listów, pamiątek), zajęciowa (utrwalanie umiejętności jeszcze posiadanych przez chorego, próby odtwarzania tych utraconych) i środowiskowa (stworzenie bezpiecznego i przyjaznego otoczenia choremu).
Opieka nad pacjentem z chorobą Alzheimera
Choroba Alzheimera dotyka nie tylko pacjenta, ale i całego jego otoczenie. Nie bez powodu to właśnie u opiekunów chorych z otępieniem alzheimerowskim najczęściej diagnozowane są problemy zdrowotne związane z zespołem stresu opiekuna – objawami chronicznego zmęczenia psychicznego i fizycznego wywołanego opieką nad niedołężnym członkiem rodziny lub innym podopiecznym. Wykluczenie społeczne, dezinformacja lub brak wiedzy i świadomości społecznej to poważny problem dla osób sprawujących opiekę nad pacjentami z chorobą Alzheimera. Wstyd przed proszeniem o pomoc oraz poczucie osamotnienia w codziennej walce z chorobą sprawiają, że opiekunowie borykają się z zaburzeniami depresyjnymi oraz somatyczną manifestacją silnego obciążenia psychicznego. Każda osoba sprawująca opiekę nad pacjentem z chorobą Alzheimera powinna wiedzieć o istniejących formach pomocy, takich jak dzienne oddziały opieki, zakłady opiekuńczo-lecznicze, stowarzyszenia chorych na Alzheimera i ich opiekunów, czy możliwość wsparcia ze strony wykwalifikowanych opiekunów medycznych, którzy udzielą pomocy w miejscu zamieszkania chorego. Zdrowie, zarówno psychiczne, jak i fizyczne członka rodziny sprawującego opiekę są równie ważne – tylko zdrowy i silny opiekun może być skutecznym wsparciem dla chorego.
Choroba Alzheimera – nadzieja na przyszłość
W obliczu zwiększającej się populacji pacjentów z chorobą Alzheimera coraz intensywniej prowadzone są badania nad nowymi metodami walki z postępującą neurodegeneracją. Celem naukowców jest głównie wczesne wykrycie grupy osób bezpośrednio zagrożonych chorobą Alzheimera, ich identyfikacja oraz włączenie leczenia, zanim rozpocznie się proces rozpadu neuronów na długie lata przed pojawieniem się objawów klinicznych. Mimo wielu niepowodzeń wciąż trwają pracę nad związkami, które zapobiegłyby tworzeniu się patologicznych białek w obrębie mózgu.
W rehabilitacji pacjentów z chorobą Alzheimera nowym kierunkiem jest zastosowaniem technik z użyciem tak zwanej Virtual Reality – wirtualnej rzeczywistości, która daje pacjentom możliwość ćwiczenia aktywności wykonywanych w życiu codziennym.