Udar cieplny

Ciepło, cieplej, gorąco! Wysoka temperatura i słoneczna, wakacyjna aura sprzyjają spędzaniu czasu na świeżym powietrzu. Czy wylegiwanie się na słońcu, to zawsze dobry pomysł? Czy udar cieplny jest realnym zagrożeniem w upalne dni? Poznaj fakty i mity na temat możliwości wystąpienia udaru cieplnego. W obliczu wysokiej temperatury oraz ryzyka przegrzania organizm ludzki uruchamia mechanizmy odpowiedzialne za przywrócenie równowagi cieplnej oraz ochronę najważniejszych organów wewnętrznych. Nie zawsze jednak jest to możliwe i skuteczne. Każdego upalnego lata dochodzi do setek przypadków udarów cieplnych, szczególnie w skrajnych grupach wiekowych: wśród seniorów oraz dzieci. Istnieje szereg prostych wskazówek, które włączone do codziennego życia potrafią uchronić nas przed wystąpieniem tego, tylko z pozoru błahego, zagrożenia.

Czy każde przegrzanie to udar cieplny?

Zwiększenie temperatury wewnętrznej (głębokiej) organizmu to stan nazywany w medycynie hipertermią. W przeciwieństwie do klasycznie obserwowanej gorączki, nie dochodzi jednak do przestawienia ośrodka termoregulacji w mózgu na wyższy poziom. Choroba z przegrzania rozwija się w następstwie braku możliwości utrzymania prawidłowej ciepłoty ciała na skutek nadmiernego wytwarzania ciepła lub zmniejszonego jego oddawania do otoczenia.Do udaru cieplnego dochodzi dopiero wówczas, gdy pod wpływem nadmiernej ciepłoty ciała następuje uszkodzenie komórek. W wyniku podniesienia temperatury wewnętrznej do 40- 41 stopni, nawet przez niewielki okres czasu, dochodzi do termicznego uszkodzenia białek, połączonego z nieodwracalnym zniszczeniem ich struktury oraz zaprogramowanej śmierci komórek, czyli apoptozy.Zanim dojdzie do trwałych uszkodzeń komórkowych i wstrząsu termicznego organizm wysyła szereg sygnałów zwiastujących, które początkowo klasyfikowane są jako stres cieplny lub wyczerpanie cieplne. Od udaru cieplnego odróżnia je zwykle brak nasilonych objawów neurologicznych, niemniej jednak chory wymaga już na tym etapie pomocy, a przede wszystkim zmniejszenia ekspozycji na wysoką temperaturę.

Przyczyny udaru cieplnego

Do udaru cieplnego dochodzi wskutek długotrwałego narażenia na temperatury otoczenia powyżej 35 stopni Celsjusza. Wystąpieniu udaru sprzyja środowisko gorące i wilgotne, pozbawione odpowiedniej cyrkulacji powietrza. Niezwykle istotne są też predyspozycje osobnicze- udarem cieplnym szczególnie zagrożone są osoby w wieku podeszłym, niesprawne i niesamodzielne, niemowlęta i dzieci oraz osoby chorujące na niewydolność serca, z otyłością oraz schorzeniami neurologicznymi upośledzającymi świadomość. Do grupy potencjalnego ryzyka zalicza się też pacjentów przyjmujących leki moczopędne (większe ryzyko odwodnienia), a także niektóre leki kardiologiczne oraz stosowane w chorobie Parkinsona.Nieco inny rodzaj udaru cieplnego może wystąpić u osób wykonujących duży (proporcjonalnie do indywidualnej wydolności) wysiłek fizyczny przy ciepłej, wilgotnej pogodzie, bez adekwatnego uzupełniania płynów. Dotyczy to zwykle osób młodych i zdrowych: sportowców, uczniów czy rekrutów. Udar cieplny zależny od wysiłku fizycznego zdarza się częściej wśród młodzieży i dorosłych niż małych dzieci. Prawdopodobnie małe dzieci zmniejszają stopień swojej aktywności, zanim dojdzie do urazu termicznego, niestety młodzież i dorośli są na tyle zmotywowani, że ignorują dyskomfort fizyczny, aż do momentu utraty świadomości.

Objawy udaru cieplnego

Niezależnie od swojej etiologii, udar cieplny cechuje kilka objawów zwiastujących, które powinny w porę zaniepokoić chorego lub jego opiekuna. Początkowo dochodzi do nasilonego uczucia zmęczenia, wyczerpania, bólów głowy, mięśni oraz znacznych zaburzeń nastroju. Często dołączają również objawy mogące błędnie sugerować zatrucie pokarmowe, jak nudności i wymioty. U osób wykonujących wysiłek fizyczny pojawiają się bolesne skurcze mięśni brzucha oraz kończyn (kurcze cieplne). Na tym etapie większość zaistniałych zmian jest odwracalnych i nie pozostawia trwałych skutków zdrowotnych.Jeśli u chorego dojdzie do dalszej ekspozycji na wysoką temperaturę, bądź też nie zaprzestanie on wysiłku fizycznego, pojawiają się symptomy neurologiczne udaru cieplnego, jak narastające zaburzenia świadomości, splątanie, majaczenie. Dochodzi do przyspieszenia oddechu ( nawet do 60 oddechów/minutę), przyspieszenia czynności serca oraz spadku ciśnienia. Skóra chorego może być blada, chłodna i spocona bądź przeciwnie czerwona i gorąca, w zależności od stadium udaru. Temperatura ciała pacjenta wynosi powyżej 40 stopni Celsjusza. Najpoważniejszą konsekwencją udaru cieplnego jest wstrząs związany z rozszerzeniem naczyń oraz niedostatecznym przepływem krwi, niewydolność wielonarządowa oraz zgon. U pacjentów z udarem cieplnym wywołanym wysiłkiem fizycznym znacznie częściej dochodzi do ostrej niewydolności nerek, powodowanej rozpadem komórek mięśniowych i uwalnianiem dużej ilości białka (mioglobiny) do krążenia.

Leczenie udaru cieplnego

Leczenie udaru cieplnego zależne jest od aktualnie występujących objawów. Pierwszym działaniem przy wystąpieniu kurczów cieplnych czy osłabienia cieplnego jest bezwzględne zaprzestanie wysiłku fizycznego oraz zapewnienie choremu chłodnego i zacienionego miejsca do odpoczynku. Zaleca się zdjęcie ubrania, a także podanie do picia chłodnych płynów ( o ile u chorego nie występują zaburzenia świadomości i nie ma ryzyka zachłyśnięcia).W przypadku wystąpienia objawów neurologicznych i/lub objawów wstrząsu chory wymaga niezwłocznego wezwania zespołu pogotowia ratunkowego oraz dalszego leczenia szpitalnego. Do czasu przyjazdu karetki należy stosować oziębianie dostępnymi metodami fizycznymi, jak obfite skrapianie letnią wodą i wachlowanie bądź też użycie nawiewu z wentylatora. Nie zaleca się obecnie gwałtownych metod schładzania, jak okładanie kostkami lodu czy zanurzenie w lodowatej wodzie- postępowanie takie może obkurczyć naczynia skórne i opóźnić oddawanie ciepła, co spowalnia chłodzenie chorego.

Profilaktyka udaru cieplnego

Szczególną opieką w trakcie występowania upałów powinny zostać objęte osoby starsze, schorowane i samotne. Ich opiekunowie powinni unikać narażania swoich podopiecznych na działanie wysokich temperatur, regularnie chłodzić pomieszczenia zajmowane przez nich pomieszczenia, a także zapewnić odpowiedni, stały dostęp do płynów. Osoby starsze na skutek zmniejszonego odczuwania pragnienia piją niechętnie, dlatego powinny być zachęcane do przyjmowania płynów częściej, ale w mniejszych porcjach.Rodzice niemowląt muszą zwracać uwagę na sposób ubierania dzieci, nie tylko w czasie intensywnych upałów. Pocenie się w czasie snu jest groźnym objawem, wyraźnie sugerującym, że należy odsłonić większą powierzchnię ciała niemowlęcia, aby zapewnić właściwe oddawanie ciepła. Zabronione jest pozostawianie niemowląt, małych dzieci, a także innych osób niesamodzielnych w zamkniętych pomieszczeniach, poddawanych stałemu działaniu gorąca – na przykład samochodach.W trakcie zawodów sportowych czy lekcji wychowania fizycznego osoby nadzorujące młodych ludzi powinny uważnie obserwować ich pod kątem objawów mogących zwiastować udar cieplny. Wszelkie planowane imprezy sportowe w czasie upałów należy rozważyć pod kątem bezpieczeństwa medycznego zawodników oraz zapewnić stałą możliwość uzupełniania płynów, a także nadzorujące zespoły ratownicze. Pomocne w takiej sytuacji jest narzędzie, które w oparciu o aktualną temperaturę powietrza oraz jego wilgotność, może służyć do oceny stopnia zagrożenia udarem cieplnym. Jest to tak zwana karta służąca do wyliczania wskaźnika cieplnego (Heat Index Chart) opracowana przez National Weather Service (a href=”http://www.wpc.ncep.noaa.gov/html/heatindex.shtml”>http://www.wpc.ncep.noaa.gov/html/heatindex.shtml).