Endoproteza kolana to dziś zabieg wykonywany niemal codziennie w polskich szpitalach. Co więcej, stale przybywa nowych pacjentów wymagających wymiany chorego stawu kolanowego. Najczęstszą przyczyną zniszczenia stawu jest choroba zwyrodnieniowa. Towarzyszy jej duży ból oraz ograniczenie sprawności fizycznej. Zabieg endoprotezoplastyki pozwala w większości przypadków uwolnić się od nieznośnego bólu i prowadzić normalne, aktywne życie. Kiedy warto zdecydować się na wstawienie endoprotezy kolana? Z czym należy się liczyć po takim zabiegu? Kiedy rozpocząć rehabilitację i jak długo powinna ona potrwać?
Spis treści
U kogo wykonuje się wymianę stawu kolanowego?
Do wymiany stawu kolanowego i konieczności zastosowania jego endoprotezy dochodzi najczęściej w chorobie zwyrodnieniowej stawów. Jest to schorzenie narządu ruchu, które w mniej lub bardziej zaawansowanej postaci dotyka blisko 70% populacji. Przyczyny choroby zwyrodnieniowej obejmują wiele czynników, zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Duże znaczenie w rozwoju choroby przypisuje się szczególnie otyłości oraz małej aktywności fizycznej i siedzącemu trybowi życia. Choroba zwyrodnieniowa stawów jest schorzeniem niezapalnym. Dochodzi wówczas do zaburzenia równowagi pomiędzy procesami regeneracji oraz degradacji chrząstki stawowej i warstwy podchrzęstnej kości. Najczęstszym objawem choroby jest ból, który skłania chorego do szukania pomocy medycznej. W pierwszym etapie schorzenia zastosowanie znajduje leczenie farmakologiczne oraz rehabilitacja.
Kiedy leczenie zachowawcze (nieoperacyjne) zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej kolana jest nieskuteczne , narasta ból, sztywność stawu i trudności w poruszaniu się, lekarz może zaproponować leczenie operacyjne polegające na założeniu endoprotezy stawu kolanowego. Stosuje się je zwykle w chorobie zwyrodnieniowej. Leczenie operacyjne wdraża się także w przypadku zmian pourazowych czy chorób reumatycznych (niszczenie stawu w procesach autoimmunologicznych).
Dodatkowe wskazania do endoprotezoplastyki kolana obejmują:
- Uporczywe dolegliwości bólowe: Ból nasilający się podczas obciążania kończyny, który nie ustępuje mimo stosowania leczenia farmakologicznego i rehabilitacji, znacząco obniża jakość życia pacjenta.
- Ograniczenie zakresu ruchu i przykurcze: Zmniejszenie ruchomości stawu kolanowego oraz rozwój przykurczów mięśniowych prowadzących do deformacji kończyny.
- Zaburzenia osi kończyny: Deformacje takie jak szpotawość (kolano wygięte na zewnątrz) czy koślawość (kolano wygięte do wewnątrz) mogą pogłębiać się w wyniku postępujących zmian zwyrodnieniowych.
- Znaczne upośledzenie sprawności ruchowej: Trudności w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak wchodzenie po schodach, chodzenie po nierównym terenie czy zakładanie obuwia, mogą wskazywać na konieczność interwencji chirurgicznej.
- Brak skuteczności leczenia zachowawczego: Gdy metody nieoperacyjne, w tym farmakoterapia i fizjoterapia, nie przynoszą oczekiwanej poprawy, a dolegliwości utrzymują się lub nasilają.
- Zmiany pourazowe: Uszkodzenia stawu kolanowego w wyniku urazów, takich jak złamania czy uszkodzenia więzadeł, które prowadzą do wtórnych zmian zwyrodnieniowych.
- Choroby reumatyczne: Schorzenia autoimmunologiczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów, mogą prowadzić do destrukcji stawu kolanowego, wymagając jego wymiany.
Decyzja o przeprowadzeniu endoprotezoplastyki kolana jest podejmowana indywidualnie, po dokładnej ocenie stanu klinicznego pacjenta, wyników badań obrazowych oraz skuteczności dotychczasowego leczenia.
Kiedy endoproteza kolana jest dobrym rozwiązaniem w moim przypadku?
Jak każdy zabieg operacyjny, również endoprotezoplastyka niesie za sobą ryzyko powikłań i komplikacji okołooperacyjnych, których nie sposób w pełni przewidzieć. Warto jednak wiedzieć, że według dostępnych danych, u około 90% pacjentów poddanych zabiegowi wymiany stawu kolanowego, a następnie odpowiedniej rehabilitacji, dochodzi do znacznej poprawy sprawności oraz redukcji bólu, co bezpośrednio przekłada się na jakość życia.
Endoproteza kolana może być dobrym rozwiązaniem wówczas, gdy inne metody leczenia nie przynoszą już efektu, a objawy znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie. W szczególności warto rozważyć operację, gdy:
- Ból kolana jest przewlekły i nasilający się, szczególnie podczas chodzenia, wchodzenia po schodach, a także w spoczynku, w nocy lub przy zmianie pozycji ciała.
- Leczenie farmakologiczne, rehabilitacja i zmiana trybu życia nie przynoszą oczekiwanej poprawy – stosowane środki przeciwbólowe i przeciwzapalne przestają działać, a fizjoterapia nie przynosi efektów.
- Ruchomość stawu jest ograniczona, kolano jest sztywne, występują trudności przy zginaniu i prostowaniu nogi, co prowadzi do utraty samodzielności w codziennych czynnościach.
- Zniekształcenia i niestabilność kolana utrudniają chodzenie, a pacjent odczuwa konieczność korzystania z laski lub balkonika.
- Występują deformacje osi kończyny dolnej, takie jak szpotawość czy koślawość, które pogłębiają się wraz z postępem choroby.
- Staw wykazuje cechy zaawansowanego zniszczenia w badaniach obrazowych – np. w badaniu RTG lub rezonansie magnetycznym widoczna jest utrata chrząstki, zwężenie szpary stawowej, osteofity czy zmiany w kości podchrzęstnej.
Decyzję o kwalifikacji do zabiegu podejmuje lekarz ortopeda na podstawie pełnego wywiadu, badania klinicznego i wyników badań obrazowych. Nie mniej istotne są również czynniki ogólne, takie jak wiek pacjenta, masa ciała, poziom aktywności fizycznej i obecność chorób współistniejących (np. cukrzycy, nadciśnienia, chorób serca). W sytuacjach, gdy pacjent cierpi na wiele schorzeń internistycznych lub jest w podeszłym wieku, bardzo ważna jest dodatkowa konsultacja z lekarzem prowadzącym oraz anestezjologiem, który oceni ryzyko operacyjne i możliwości zastosowania znieczulenia.
Zdarza się, że pacjenci obawiają się zabiegu, odkładają decyzję latami, jednocześnie żyjąc z codziennym bólem. Tymczasem dobrze przeprowadzona operacja i odpowiednio zaplanowana rehabilitacja mogą przywrócić dużą część sprawności, zwiększyć samodzielność, poprawić nastrój i ogólny komfort życia. Dlatego warto szczerze porozmawiać z lekarzem o swoich objawach, oczekiwaniach i obawach – w wielu przypadkach endoproteza kolana okazuje się realną szansą na odzyskanie kontroli nad własnym życiem.
Czy endoproteza kolana pozwoli na odzyskanie dawnej sprawności?
Zabieg wszczepienia endoprotezy kolana, w połączeniu z odpowiednio prowadzoną rehabilitacją, umożliwia pacjentom powrót do wielu codziennych aktywności, które przed operacją były utrudnione lub niemożliwe z powodu bólu i ograniczeń ruchowych. Pacjenci często mogą ponownie cieszyć się spacerami, jazdą na rowerze, pływaniem czy nawet tańcem.
Kluczowym elementem powrotu do sprawności jest kompleksowa rehabilitacja, która rozpoczyna się bezpośrednio po operacji. Wczesne uruchomienie pacjenta oraz indywidualnie dobrany program ćwiczeń przyczyniają się do szybszego odzyskania pełnej funkcji stawu kolanowego.
Warto podkreślić, że aktywność fizyczna po zabiegu jest nie tylko możliwa, ale wręcz zalecana. Regularne ćwiczenia pomagają wzmocnić mięśnie, poprawić zakres ruchu i zwiększyć stabilność stawu, co przekłada się na lepsze funkcjonowanie w życiu codziennym.
Ostateczny efekt zabiegu zależy od wielu czynników, w tym od stanu zdrowia pacjenta przed operacją, zaangażowania w proces rehabilitacji oraz przestrzegania zaleceń lekarskich. Dlatego ważne jest, aby pacjent aktywnie uczestniczył w swoim leczeniu i współpracował z zespołem medycznym na każdym etapie powrotu do zdrowia.
Jak wygląda endoproteza kolana?
Endoproteza stawu kolanowego (jest to plastyka rekonstrukcyjna stawu kolanowego) to operacja, podczas której zniszczony staw kolanowy zastępowany jest protezą stawu. Kość udowa styka się z kością piszczelową w stawie kolanowym. Podczas wymiany stawu, końcowa część kości udowej jest usuwana i zastępowana elementem metalowym. Sztuczny staw kolanowy zastępuje uszkodzone części kolana. Rozmiar endoprotezy kolana dobierany jest indywidualnie dla każdego chorego. Zdjęcie rentgenowskie wykonane przed operacją oraz proteza próbna umieszczana na kościach w trakcie zabiegu pozwalają chirurgowi określić odpowiedni rozmiar sztucznego stawu kolanowego. Protezę kolana mocuje się zwykle używając cementu kostnego, który mocno przytwierdza ją do kości. Możliwe jest również mocowanie protezy stawu kolanowego bez cementu, lecz metodę tą stosuje się z reguły u młodszych pacjentów.
Przez pierwsze tygodnie po zabiegu, sprawność chorego będzie znacznie ograniczona. Pacjenci wymagają wówczas pomocy osób drugich przy codziennych czynnościach, jak umycie się, czy przygotowanie posiłków. Sytuacja ta jednak ma charakter przejściowy.
Kiedy endoproteza kolana jest dobrym rozwiązaniem w moim przypadku?
Jak każdy zabieg operacyjny, również endoprotezoplastyka, niesie za sobą ryzyko powikłań i komplikacji okołooperacyjnych, których nie sposób przewidzieć. Warto jednak wiedzieć, że według dostępnych danych u 90% pacjentów poddawanych zabiegowi wymiany stawu kolanowego, a następnie rehabilitacji, dochodzi do znacznej poprawy funkcjonowania. Dochodzi również do redukcji dolegliwości bólowych, co przekłada się na komfort życia chorego. O szczegółach decyzji w indywidualnych przypadkach ( na przykład przy współistnieniu wielu schorzeń internistycznych) warto porozmawiać z lekarzem prowadzącym oraz anestezjologiem.
Jak przebiega operacja wszczepienia endoprotezy kolana?
Zabieg wszczepienia endoprotezy kolana to jedna z najczęściej wykonywanych operacji ortopedycznych. Choć jest to procedura rutynowa, wymaga starannego przygotowania oraz współpracy pacjenta z zespołem medycznym.
Przygotowanie do zabiegu
Jeszcze przed planowaną operacją pacjent zostaje zakwalifikowany przez ortopedę. Wykonuje się zestaw badań, m.in.: morfologię, układ krzepnięcia, elektrolity, EKG, zdjęcia RTG kolana, a czasem także tomografię komputerową. Konieczne są konsultacje z internistą i anestezjologiem, którzy oceniają ogólny stan zdrowia i ustalają, czy nie ma przeciwwskazań do znieczulenia i operacji. Pacjent powinien poinformować lekarzy o wszystkich przyjmowanych lekach i chorobach przewlekłych.
Na kilka dni przed zabiegiem może zostać zalecone odstawienie niektórych leków, np. przeciwzakrzepowych lub obniżających krzepliwość. Często zaleca się także przygotowanie fizyczne, czyli tzw. prehabilitację — ćwiczenia wzmacniające mięśnie nóg i uczące pacjenta poruszania się o kulach po operacji.
Znieczulenie
Operacja wymiany stawu kolanowego odbywa się zazwyczaj w znieczuleniu przewodowym (zewnątrzoponowym lub podpajęczynówkowym), które znieczula dolną połowę ciała. Pacjent pozostaje przytomny, ale nie odczuwa bólu. W niektórych przypadkach możliwe jest również znieczulenie ogólne. O wyborze metody decyduje anestezjolog w porozumieniu z pacjentem i chirurgiem.
Przebieg operacji
Sam zabieg trwa zazwyczaj od 1,5 do 2 godzin. W jego trakcie chirurg wykonuje cięcie skórne (najczęściej z przodu kolana), odsłania strukturę stawu i usuwa zniszczone fragmenty chrząstki oraz kości. Następnie odpowiednio przygotowuje powierzchnie kostne i mocuje komponenty endoprotezy: część udową, piszczelową i – w razie potrzeby – rzepkową. Pomiędzy elementy metalowe wstawia się wkładkę z wytrzymałego tworzywa, która zapewnia płynność ruchu.
Implant mocowany jest najczęściej za pomocą cementu kostnego. W przypadku endoprotezy bezcementowej stosuje się specjalne porowate powierzchnie umożliwiające wrastanie kości. Po sprawdzeniu stabilności i ruchomości nowego stawu chirurg zamyka ranę warstwowo i zakłada opatrunek.
Po operacji – pobyt w szpitalu
Bezpośrednio po operacji pacjent trafia do sali pooperacyjnej, gdzie przez kilka godzin monitoruje się jego stan ogólny: ciśnienie, tętno, poziom bólu i ewentualne krwawienie. Już w ciągu pierwszej doby po zabiegu rozpoczyna się wczesna mobilizacja — pacjent może usiąść na łóżku, a przy wsparciu rehabilitanta również wstać i zrobić kilka kroków.
Pobyt w szpitalu po wszczepieniu endoprotezy kolana trwa zazwyczaj od 3 do 7 dni. W tym czasie prowadzona jest farmakoterapia przeciwbólowa, przeciwzapalna i przeciwzakrzepowa. Każdego dnia wdrażany jest coraz bardziej zaawansowany program rehabilitacyjny, dostosowany do możliwości i stanu pacjenta.
Pacjent uczy się samodzielnego poruszania z pomocą kul łokciowych, pokonywania schodów oraz wykonywania ćwiczeń wzmacniających mięśnie uda i poprawiających zakres ruchu w kolanie. Przed wypisem ze szpitala przekazywane są szczegółowe zalecenia dotyczące dalszej rehabilitacji, pielęgnacji rany i ewentualnych kontroli lekarskich.
Jak długo „działa” endoproteza kolana? Czy trzeba ją kiedyś wymieniać?
Endoproteza kolana to zaawansowany technologicznie implant, który pozwala pacjentom odzyskać sprawność i znacząco zmniejszyć ból wynikający z choroby zwyrodnieniowej stawu. Choć jest to rozwiązanie długoterminowe, proteza – podobnie jak każdy element mechaniczny – może z czasem ulec zużyciu, co może wiązać się z koniecznością jej wymiany. Obecnie stosowane implanty cechują się bardzo dobrą trwałością. Badania kliniczne wskazują, że około 90–95% protez funkcjonuje prawidłowo po 15 latach od zabiegu, a ponad 80% pozostaje sprawnych nawet po upływie 20–25 lat. Ostateczny czas „życia” protezy zależy jednak od wielu czynników, takich jak wiek pacjenta, masa ciała, poziom codziennej aktywności fizycznej oraz sposób użytkowania stawu po operacji.
Najczęstszym elementem, który ulega zużyciu, jest wkładka z polietylenu umieszczona pomiędzy komponentami metalowymi. Pełni ona funkcję sztucznej chrząstki i pod wpływem intensywnego użytkowania może ulegać ścieraniu. W konsekwencji dochodzić może do obluzowania elementów protezy, zwiększonego tarcia, a także reakcji zapalnych w otaczających tkankach. Zużycie protezy może być przyspieszone przez nadmierną masę ciała, uprawianie sportów przeciążających kolano (jak biegi, skoki czy gra w tenisa), nieprawidłowe ustawienie protezy w czasie operacji, a także przez ewentualne urazy czy infekcje.
Gdy dochodzi do znacznego zużycia protezy, bólu, niestabilności stawu lub obluzowania komponentów, lekarz może zaproponować tzw. operację rewizyjną, czyli ponowny zabieg, polegający na częściowej lub całkowitej wymianie implantu. Rewizję wykonuje się również w przypadku infekcji stawu, uszkodzenia mechanicznego protezy lub powtarzających się epizodów jej zwichnięcia. Choć zabieg rewizyjny jest bardziej skomplikowany i wymaga większego doświadczenia zespołu operacyjnego, to jego celem – podobnie jak przy pierwotnym zabiegu – jest przywrócenie pacjentowi komfortu funkcjonowania i sprawności.
Warto jednak podkreślić, że pacjent ma realny wpływ na to, jak długo jego endoproteza będzie działać bezawaryjnie. Utrzymywanie prawidłowej masy ciała, unikanie nadmiernych obciążeń, regularna, umiarkowana aktywność fizyczna (np. spacery, jazda na rowerze, pływanie), a także przestrzeganie zaleceń lekarza i fizjoterapeuty mają ogromne znaczenie dla żywotności implantu. Regularne kontrole ortopedyczne pozwalają wcześnie wykryć ewentualne zmiany i wdrożyć odpowiednie działania profilaktyczne. Dzięki właściwej opiece i dbałości o staw, endoproteza kolana może służyć przez wiele lat – często przez całą resztę życia pacjenta – bez konieczności jej wymiany. Jeśli jednak po wielu latach od zabiegu pojawią się dolegliwości bólowe, uczucie niestabilności lub inne niepokojące objawy, warto skonsultować się z ortopedą i ocenić stan implantu.
Czy po endoprotezie kolana konieczna jest rehabilitacja?
Rehabilitacja po endoprotezie to element terapii, który powinien towarzyszyć pacjentowi z chorobą zwyrodnieniową stawów niemal nieustannie. Najlepiej program rehabilitacyjny rozpocząć już przed zabiegiem operacyjnym. Ważna jest nauka bezpiecznych technik wczesnego usprawniania związanych z takimi czynnościami jak wstawanie z łóżka, wstawanie z krzesła, prawidłowe chodzenie z użyciem kul, laski czy balkonika. Wszystkie przyrządy pomocnicze dobrze jest również dobrać wcześnie- pacjent ma szansę oswoić się z nimi jeszcze przed dużymi zmianami, jakie za chwilę mają nastąpić. Rehabilitacja prowadzona przed zabiegiem ma również na celu rozluźnienie tkanek miękkich otaczających staw i wzmocnienie mięśni okolicy stawu.
Rehabilitacja pooperacyjna rozpoczyna się już w pierwszej dobie po zabiegu. Pacjent pod okiem fizjoterapeuty rozpoczyna proste ćwiczenia oddechowe oraz ćwiczenia przeciwzakrzepowe w łóżku: napinanie mięśni łydek, ud, pośladków. Ćwiczenia są kontynuowane przez cały okres pobytu w szpitalu i dalej w domu, do osiągnięcia pełnej aktywności.
W oddziale szpitalnym pacjent z endoprotezą kolana uczy się również nowego sposobu chodu. Wykonuje czynne i bierne ćwiczenia izometryczne oraz zwykle po raz pierwszy może obciążyć operowane kolano w czasie chodzenia. Moment obciążenia uzależniony jest od zastosowanej techniki operacyjnej. Konieczna jest w tym zakresie współpraca fizjoterapeuty i lekarza ortopedy wykonującego zabieg.
Rehabilitacja po endoprotezie w domu ma kluczowe znaczenie dla odzyskania sprawności po zabiegu oraz uniknięcia powikłań pooperacyjnych. Należy kontynuować program ćwiczeń znanych ze szpitala. Konieczne są również jego okresowe modyfikacje dopasowane do indywidualnych postępów pacjenta i jego możliwości. Na początku warto skorzystać z form rehabilitacji z dojazdem fizjoterapeuty, co pozwoli na uniknięcie kłopotliwego transportu. Rehabilitacja w domu pozwala też oswoić się choremu z endoprotezą w bezpiecznym i kontrolowanym środowisku oraz poznać zagrożenia, jakie należy wyeliminować. Mamy tu na myśli np. grożące poślizgnięciem chodniki czy dywany lub brak możliwości podtrzymania się w łazience).
Celem rehabilitacji po endoprotezoplastyce stawu kolanowego jest zwiększenie zakresu ruchu w stawie, poprawa jego stabilności ( a co za tym idzie prawidłowego chodu i utrzymywania równowagi przez pacjenta) oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych. Ból powinien ustąpić całkowicie w okresie kilku tygodni po zabiegu. Przedłużające się powyżej 6 tygodni dolegliwości są wskazaniem do pilnej konsultacji lekarskiej. Metody wspomagające kinezyterapię to głównie terapia laserem, polem magnetycznym czy krioterapia.
Czy endoproteza kolana pozwoli na odzyskanie dawnej sprawności?
Pacjenci z endoprotezą kolana, po prawidłowej przeprowadzonej rehabilitacji mają szansę prowadzić aktywny styl życia i realizować swoje dotychczasowe plany. Zabieg umożliwia często powrót do czynności, które przed operacją wywoływały dolegliwości bólowe- na przykład spacery, jazda na rowerze , pływanie czy nawet taniec.
Bibliografia
- Górecki A. Uszkodzenia stawu kolanowego. PZWL Warszawa 2002, s.22-99
- Paprocka-Borowicz M., Zawadzki M.: Fizjoterapia w chorobach układu ruchu, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2010, s. 106-113
- http://www.pacewithlife.com/z/ctl/op/global/action/1/id/529/template/PC/navid/129 data dostępu 23.02.2019 r.
- Knee Rehabilitation Protocols at the Stone Clinic http://www.stoneclinic.com data dostępu 23.02.2019 r.