Przerost prostaty – diagnostyka i leczenie

Przerost prostaty, znany również jako łagodny przerost prostaty lub łagodny rozrost stercza, jest powszechnym problemem u mężczyzn będących w starszym wieku – przypadłość jest zaliczana do najczęściej występujących schorzeń u mężczyzn po 50 roku życia. Charakteryzuje się powiększeniem gruczołu krokowego, które może prowadzić do problematycznych objawów utrudniających codzienne funkcjonowanie. Termin „łagodny” w odniesieniu do przerostu prostaty oznacza, że schorzenie nie ma charakteru złośliwego.

Przyczyny przerostu prostaty

Przerost prostaty występuje na skutek nadmiernego mnożenia się komórek stercza – gruczołowych i wywodzących się z elementów podścieliska. Ma charakter postępujący – przerost nie pojawia się nagle, lecz wynika z czasowych zmian w organizmie. Choć dokładna przyczyna tego problemu medycznego nie jest w pełni poznana, sugeruje się, że znaczący wpływ na jego występowanie mają zmiany w równowadze hormonów płciowych (zwłaszcza testosteronu) podczas procesu starzenia.

Przerost prostaty – czynniki ryzyka

Jako główne czynniki ryzyka przerostu prostaty wskazuje się:

• wiek i proces starzenia – powiększony gruczoł krokowy rzadko daje objawy przed 40. rokiem życia; po tym okresie ryzyko powiększenia prostaty i związanych z nim dolegliwości zaczyna rosnąć,
• zmiany hormonalne – z wiekiem w organizmie mężczyzn zachodzą zmiany w równowadze hormonalnej, w tym w poziomach testosteronu i estrogenów; badania sugerują, że wzrost stężenia estrogenów przy jednoczesnym spadku poziomu testosteronu może stymulować rozrost tkanki prostaty,
• historia rodzinna – w sytuacji, gdy bliski krewny pacjenta ma problem z przerostem prostaty, istnieje wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia tego typu schorzenia także u niego,
• otyłość i związane z nią zaburzenia metaboliczne, takie jak insulinooporność czy cukrzyca, a także prowadzenie niezdrowego trybu życia uwzględniającego przede wszystkim niezdrową dietę, mogą zwiększać ryzyko rozwoju przerostu prostaty.

Przerost prostaty – objawy

Ogólne objawy łagodnego rozrostu prostaty są związane głównie z oddawaniem moczu i mogą obejmować:

• trudności z rozpoczęciem mikcji,
• słaby strumień moczu,
• nagłe, silne parcie na mocz,
• konieczność częstszego oddawania moczu, zwłaszcza w nocy (nokturia),
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza,
• przerwany strumień moczu,
• nietrzymanie moczu.

Skala objawów łagodnego przerostu gruczołu krokowego (IPSS – International Prostate Symptom Score) jest często stosowana do oceny ciężkości objawów. Kwestionariusz ten składa się z siedmiu pytań, w zależności od liczby punktów można ocenić, czy objawy są lekkie, umiarkowane czy ciężkie.

Diagnostyka przerostu prostaty

Diagnostyka łagodnego przerostu prostaty zazwyczaj obejmuje wywiad medyczny, badanie fizykalne, a także szereg badań, takich jak pomiar przepływu moczu, ultrasonografia prostaty i różne badania moczu.

Aby dokładnie określić charakter rozrostu prostaty u pacjentów, którzy mają problemy z oddawaniem moczu, lekarze korzystają z różnych badań i testów; wykonuje się m.in. badanie prostaty przez odbyt, który pomaga ocenić jej wielkość, kształt i strukturę. W przypadku łagodnego rozrostu prostata zazwyczaj jest powiększona równomiernie i ma gładką powierzchnię. Ważna jest również ocena pomiaru poziomu PSA (białka wytwarzanego przez prostatę), który może wzrosnąć nie tylko z powodu raka, ale i w przypadku zapalenia prostaty czy w trakcie leczenia innych problemów urologicznych.

Wskazane jest także wykonanie szeregu badań laboratoryjnych i obrazowych, takich jak USG. Pozwalają one sprawdzić, czy nie ma infekcji dróg moczowych oraz czy nerki funkcjonują prawidłowo; umożliwiają także ocenę drożności cewki moczowej. USG brzucha pozwala na sprawdzenie stanu nerek i pęcherza, a specjalne USG przez odbyt daje dokładniejszy obraz prostaty i może pomóc w wykryciu nowotworu. Jako bardziej zaawansowane badania można wskazać urografię oraz cystoskopię, która pozwala bezpośrednio zidentyfikować źródło problemu z oddawaniem moczu i jest szczególnie przydatna przy decydowaniu o ewentualnym leczeniu operacyjnym.

Warto pamiętać, że badanie prostaty przez odbyt oraz kontrola poziomu PSA są zalecane wszystkim mężczyznom po 50. roku życia, nawet jeśli nie występują u nich żadne objawy.

Przerost prostaty – leczenie

Głównym celem terapii łagodnego rozrostu prostaty jest zmniejszenie objawów i problemów związanych z mikcją, które wynikają z zaburzenia pracy gruczołu krokowego. Obecnie dostępne strategie leczenia obejmują:

• obserwację swojego stanu zdrowia oraz zmianę stylu życia– w przypadku łagodnych objawów nie zawsze wskazuje się na konieczność wdrażania ukierunkowanej terapii; ważne jest jednak wykonywanie regularnych badań kontrolnych, aby monitorować rozmiar prostaty i móc szybko zareagować na niepokojące zmiany; w przypadku łagodnych objawów zaleca się zmiany w diecie i stylu życia, takie jak ograniczenie spożycia płynów przed snem czy unikanie kofeiny i alkoholu,
• farmakoterapię – jej celem jest redukcja dolegliwości spowodowanych rozrostem prostaty, związanych z problemami z oddawaniem moczu; leki są zazwyczaj pierwszym etapem leczenia przy umiarkowanych lub ciężkich objawach łagodnego przerostu prostaty,
• procedury minimalnie inwazyjne – do nowszych metod leczenia należy terapia cieplna, embolizacja tętnic prostaty oraz laserowa enukleacja prostaty. Te metody mogą być stosowane na przykład, gdy leczenie farmakologiczne było niewystarczająco skuteczne,
• operację chirurgiczną – w ciężkich przypadkach lub w sytuacji, gdy inne metody leczenia okazały się nieefektywne, zalecana może być operacja, zwłaszcza przezcewkowa resekcja prostaty lub adenomektomia.

Wielu pacjentów zastanawia się, czy przerost prostaty może się cofnąć. Choć terapia skupia się na redukcji objawów i istotnym podniesieniu jakości życia pacjenta, zwykle całkowite cofnięcie się objawów nie jest możliwe. Wynika to z faktu, że łagodny rozrost prostaty jest stanem postępującym związanym z procesem starzenia, którego nie można zatrzymać. Niemniej jednak bardzo duża grupa osób doświadcza znaczącej poprawy po zastosowaniu leczenia farmakologicznego lub chirurgicznego, a komfort ich życia znacznie wzrasta.

Rehabilitacja uroginekologiczna

W przypadku przerostu prostaty duże znaczenie może mieć rehabilitacja uroginekologiczna charakteryzująca się interdyscyplinarnym podejściem. Ma bowiem na celu zapobieganie i leczenie zaburzeń funkcjonowania miednicy i dolnych dróg moczowych. Jest skierowana nie tylko do kobiet, lecz również do mężczyzn, wspomagając ich w różnych problemach związanych z układem moczowo-płciowym, w tym także w łagodnym przeroście prostaty. Dzięki rehabilitacji można lepiej radzić sobie z takimi problemami jak nietrzymanie moczu czy dysfunkcje seksualne poprzez dedykowane ćwiczenia, które wspierają pacjentów w starszym wieku m.in. w opanowaniu kontroli nad funkcjami fizjologicznymi.

Przerost prostaty – powikłania

Przerost prostaty i związany z tym schorzeniem utrudniony proces mikcji może powodować poważne powikłania, takie jak:

• infekcje dróg moczowych – brak możliwości całkowitego opróżnienia pęcherza może zwiększyć ryzyko infekcji dróg moczowych,
• kamienie w pęcherzu – zwykle ich występowanie jest spowodowane niemożnością całkowitego opróżnienia pęcherza; kamienie pęcherza moczowego mogą powodować podrażnienie pęcherza, krew w moczu i zablokowanie przepływu moczu,
• ucisk ujścia moczowodów, który może powodować zastój moczu w górnym odcinku dróg moczowych, a następnie wzrost ciśnienia oraz uszkodzenie czynności nerek,
• niemożność oddania moczu – nagła niemożność oddania moczu może być spowodowana zwiększonym przepływem krwi do prostaty, co z kolei może być wywołane stanem zapalnym gruczołu, konsumpcją alkoholu lub kawy, aktywnością seksualną, lub wystawieniem organizmu na niskie temperatury.