Reumatyzm – przyczyny, objawy i leczenie

Reumatyzm to termin stosowany w odniesieniu do szerokiej grupy chorób o podłożu zapalnym i autoimmunologicznym, związanych z układem mięśniowo-szkieletowym, szczególnie stawów, mięśni i kości. Choroby reumatyczne są zróżnicowane i dotykają osoby w różnym wieku, choć najczęściej rozwijają się u osób starszych. Wiążą się z występowaniem uciążliwych objawów, które znacząco obniżają jakość życia chorych.

Reumatyzm – przyczyny

Do chorób reumatycznych zalicza się wiele jednostek chorobowych o różnej etiologii. American College of Rheumatology podzieliło je na 10 grup, wśród których wyróżnia się m.in. układowe choroby tkanki łącznej (np. reumatoidalne zapalenie stawów, twardzina układowa, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy), choroby metaboliczne i gruczołów dokrewnych, którym towarzyszą choroby stawów (dna moczanowa, akromegalia, hemochromatoza) oraz choroby kości i chrząstek (osteoporoza, dysplazja kości i stawów).

Ze względu na fakt, że reumatyzm obejmuje liczne jednostki chorobowe, nie da się określić głównej przyczyny jego rozwoju. Etiologia uwzględnia bowiem zarówno procesy autoimmunologiczne, podczas których dochodzi do uszkodzenia własnych tkanek przez nieprawidłową odpowiedź organizmu, jak i przewlekłe stany zapalne oraz starzenie się tkanek i proces degeneracji. Na rozwój chorób reumatycznych wpływają również czynniki genetyczne i środowiskowe, w tym prowadzony tryb życia. W grupie zwiększonego ryzyka znajdują się szczególnie pacjenci z historią rodzinną reumatyzmu, a także osoby nieprzestrzegające zrównoważonej diety, u których obecne są poważne niedobory predysponujące do chorób układu mięśniowo-szkieletowego (wapń, witamina D3) oraz niepodejmujące aktywności fizycznej.

Reumatyzm – objawy początkowe

Poszczególne symptomy reumatyzmu mogą różnić się w zależności od jednostki chorobowej, jednak najczęściej za objawy początkowe reumatyzmu uznaje się ból i sztywność stawów. W przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów symptomy zazwyczaj pojawiają się stopniowo i zwykle dotyczą małych stawów (występuje symetryczny ból i obrzęk rąk i stóp).

Główne objawy

Do głównych symptomów chorób reumatycznych zalicza się:

• ból stawów o charakterze nawracającym, z okresami nasilenia,
• sztywność stawów – w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów lub polimialgii reumatycznej charakterystycznym objawem jest poranna sztywność oraz sztywność po dłuższym bezruchu, która znacznie utrudnia wykonywanie codziennych czynności oraz swobodne poruszanie się,
• obrzęk i zaczerwienienie wokół stawów,
• ograniczenie ruchomości stawów oraz ból podczas ruchu,
• ogólne uczucie zmęczenia i osłabienia.
• w przypadku niektórych chorób (zwłaszcza w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów) mogą wystąpić objawy ogólnoustrojowe, takie jak gorączka, bóle mięśni, utrata masy ciała i przewlekłe zmęczenie.

Postępowanie diagnostyczne

Diagnostyka reumatyzmu jest procesem niezwykle złożonym, mającym na celu zidentyfikowanie obecności poszczególnych chorób reumatycznych (lub choroby), które dotyczą głównie stawów, mięśni, kości oraz tkanki łącznej. Postępowanie diagnostyczne jest niezwykle istotne dla opracowania skutecznego leczenia i obejmuje przede wszystkim:

• wywiad medyczny – lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad dotyczący objawów, trybu życia oraz rodzinnej historii medycznej, związanej z występowaniem u krewnych chorób reumatycznych,
• badanie fizykalne – podczas badania fizykalnego lekarz zwraca uwagę na to, czy u pacjenta występuje obrzęk, zaczerwienienie, ograniczenie ruchomości w stawach oraz ból w poszczególnych partiach ciała,
• badania laboratoryjne – ze względu na liczność chorób reumatycznych diagnostyka wymaga szczegółowego postępowania uwzględniającego także konkretne parametry laboratoryjne. Morfologia może obejmować ocenę takich wskaźników jak OB (odczyn Biernackiego) i CRP (białko C-reaktywne) – ich wysokie wartości mogą wskazywać na rozwój stanu zapalnego w organizmie; badany jest także m.in. RF (czynnik reumatoidalny) i ACPA (przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi).

W postępowaniu diagnostycznym bardzo ważne jest wykonanie także dedykowanych badań obrazowych, takich jak RTG, ultrasonografia stawów czy rezonans magnetyczny. Należy pamiętać, że diagnostyka reumatyzmu jest złożonym procesem, wymagającym często współpracy interdyscyplinarnego zespołu lekarzy specjalizujących się w różnych dziedzinach.

Reumatyzm – leczenie

Ze względu na złożoność chorób reumatycznych ich leczenie często wymaga współpracy reumatologów, ortopedów, fizjoterapeutów i innych specjalistów. Postępowanie terapeutyczne ma charakter indywidualny i łączy w sobie kompleksowe podejście uwzględniające:

• farmakoterapię – zalecane są leki przeciwzapalne i przeciwbólowe mające złagodzić dolegliwości bólowe oraz zredukować stan zapalny, glikokortykosteroidy, a także leki modyfikujące przebieg choroby, w tym leki biologiczne stosowane głównie w chorobach autoimmunologicznych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, przyjmowane w celu spowolnienia postępu choroby,
• zmianę stylu życia – w przypadku reumatyzmu bardzo ważne jest wdrożenie odpowiednich nawyków związanych z dietą bogatą w witaminy, minerały oraz produkty o charakterze przeciwzapalnym, a także aktywność fizyczną wspomagającą ogólną funkcjonalność i kondycję,
• fizjoterapię.

Reumatyzm – współpraca z fizjoterapeutą

W przypadku chorób reumatycznych niezwykle ważne jest podjęcie współpracy z fizjoterapeutą, w celu spowolnienia postępu choroby oraz poprawy zakresu ruchu. Chociaż większość chorób reumatycznych jest przewlekła i nie można ich całkowicie wyleczyć, odpowiednie zarządzanie objawami może znacząco poprawić jakość życia chorych. Ważne jest, aby pacjenci współpracowali z wykwalifikowanymi fizjoterapeutami, aby opracować spersonalizowany i skuteczny program terapii, ponieważ w wyniku rozwoju choroby często dochodzi do upośledzenia wielu funkcji oraz niepełnosprawności, na skutek czego pacjenci tracą swoją niezależność. Fizjoterapia obejmuje zarówno ćwiczenia, jak i metody fizykoterapeutyczne. 

Kluczowa jest także edukacja pacjentów w zakresie zrozumienia choroby, zarządzania objawami, istoty przestrzegania planu leczenia i znajomości sposobów radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami związanymi z chorobą. Oprócz ćwiczeń z fizjoterapeutą chorzy powinni podejmować także samodzielną aktywność ukierunkowaną zarówno na problematyczne obszary, jak i na ogólny rozwój i kondycję. Kompleksowe podejście pozwala spowolnić postęp choroby oraz zachowanie sprawności i samodzielności jak najdłużej.

Reumatyzm – kinezyterapia

U pacjentów cierpiących na reumatyzm zadowalającą skuteczność wykazuje kinezyterapia, czyli leczenie ruchem, które ma na celu osiągnięcie możliwie maksymalnej sprawności i ruchomości poszczególnych struktur układu mięśniowo-szkieletowego, a także zmniejszenie bólu poprzez specjalnie dobrany zestaw ćwiczeń i technik ruchowych. Współpraca ze specjalistą umożliwia wykształcenie prawidłowych wzorców ruchowych u chorego oraz korzystnie wpływa na poprawę elastyczności tkanek miękkich i wzmocnienie mięśni. Kinezyterapia jest stosowana w leczeniu szerokiego zakresu schorzeń, w tym reumatoidalnego zapalenia stawów i zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa, a ćwiczenia w ramach kinezyterapii są dostosowywane indywidualnie do potrzeb i stanu zdrowia pacjenta. Spersonalizowane podejście pozwala na uzyskanie satysfakcjonujących postępów oraz na istotną poprawę jakości życia chorych.