Rehabilitacja po złamaniu. Ile trwa? Jak długo trzeba czekać na efekty?

Złamania w obrębie kości kończyny dolnej to jeden z najczęstszych urazów ortopedycznych, jakie mogą nas spotkać. W zależności od miejsca złamania, jego charakteru oraz siły działającej na kość – leczenie może być mniej lub bardziej skomplikowane. W większości przypadków niezbędna jest rehabilitacja po złamaniu. Nie bez znaczenia pozostaje również wiek pacjenta oraz ogólny stan jego zdrowia- u osób starszych lub obciążonych innymi schorzeniami ogólnoustrojowymi- leczenie złamania może być trudne i długotrwałe. Niezależnie jednak od sposobu terapii, niemal w każdym przypadku kluczowe znaczenia dla powrotu do zdrowia, ma rehabilitacja po złamaniu, prowadzona przez doświadczonych fizjoterapeutów.

Dlaczego rehabilitacja po złamaniu jest tak istotna?

Złamanie, jak zwykliśmy sądzić, nie ogranicza się tylko do przerwania ciągłości kości. Razem z nimi uszkodzeniu ulegają zwykle otaczające struktury, takie jak tkanki miękkie, proprioreceptory ( receptory odpowiedzialne za czucie głębokie określające aktualną pozycję ciała), a w niektórych przypadkach również naczynia krwionośne i nerwy. Bez właściwie poprowadzonej rehabilitacji po złamaniu łatwo może dochodzić do zaburzeń siły i współpracy mięśniowej, powstawania przykurczy i niefizjologicznego ułożenia, a także zaburzeń równowagi statycznej i dynamicznej układu ruchu.Jakie mogą być skutki braku rehabilitacji po złamaniu lub prowadzenia jej w sposób niewłaściwy? • pojawiające się ograniczenia funkcjonalności kończyny oraz zakresu ruchu, co może prowadzić do częściowej niepełnosprawności • przykurcze oraz nieprawidłowy zrost struktur anatomicznych może być przyczyną przewlekłych dolegliwości bólowychRehabilitacja po złamaniu może również być elementem terapii opóźnionego zrostu kostnego lub jedyną formą leczenia w złamaniach nieoperacyjnych. Fizjoterapeuta może nauczyć pacjenta, jak radzić sobie z zaleconym przez lekarza sprzętem ortopedycznym (na przykład kulami łokciowymi, balkonikiem) i jak go prawidłowo dobrać. Niewłaściwa wysokość kuli zalecanych w rehabilitacji po złamaniu nogi może być przyczyną wtórnego urazu barku lub stawu łokciowego.

Kiedy zacząć rehabilitację po złamaniu?

Rola fizjoterapeuty w rehabilitacji po złamaniu to przede wszystkim przemyślany i omówiony z lekarzem oraz pacjentem kompromis pomiędzy jak najszybszym powrotem do sprawności a zachowaniem bezpieczeństwa zespolenia kości.Nie oznacza to jednak, że z rehabilitacją po złamaniu należy zwlekać. Już w pierwszych dobach po urazie możliwe jest włączenie ukierunkowanej fizjoterapii, która początkowo ma za zadanie głównie zmniejszać ryzyko zakrzepicy oraz poprawiać funkcje oddechowe. W wielu przypadkach możliwe są również ćwiczenia izometryczne- polegające na czynnym napinaniu mięśnia bez zmiany jego długości, czyli bez wykonania ruchu. Doświadczony fizjoterapeuta może również omówić z pacjentem i jego rodziną najlepsze pozycje ułożeniowe, co ma szczególne znaczenie w rehabilitacji po złamaniach u osób starszych, u których wykonano wszczepienie protezy stawu biodrowego.Dalsze etapy rehabilitacji zależą w największym stopniu od:

• Miejsca złamania (przykładowo rehabilitacja po złamaniu miednicy i rehabilitacja po złamanie kości łódkowatej w stopie to dwa zupełnie odmienne procesy terapeutyczne, choć obydwa można zaliczyć do rehabilitacji po złamaniu nogi)
• Wybranego przez lekarza sposobu leczenia (postępowanie operacyjne lub zachowawcze)
• Wieku pacjenta oraz schorzeń towarzyszących
• Wcześniejszej sprawności fizycznej chorego oraz jego trybu życia – fizjoterapeuta oceni możliwości funkcjonalne pacjenta

Jeśli w trakcie leczenia urazu konieczne było założenie opatrunku gipsowego lub ortezy, rehabilitacja w pełnym zakresie może być zwykle rozpoczęta po jego usunięciu. Pierwszym krokiem jest wówczas pobudzenie do pracy mięśni, które odpoczywały, zwiększenie mobilności oraz przywrócenie prawidłowego zakresu ruchu w sąsiadujących stawach.W rehabilitacji po złamaniu nogi zastosowanie znajdują również elementy fizykoterapii:

• masaże pobudzające krążenie oraz przyspieszające regenerację tkanek
• laseroterapia i krioterapia – wskazane szczególnie w łagodzeniu stanów zapalnych, jak i terapii przeciwbólowej
• ultradźwięki i pole magnetyczne – przyspieszające proces zrostu kostnego

Rehabilitacja po złamaniu możliwa jest również wiele lat po przebytym urazie, jeśli chory wciąż odczuwa deficyty ruchowe kończyny bądź cierpi na przewlekłe dolegliwości bólowe. Mobilizacji może podlegać również blizna, która bywa powodem dodatkowego dyskomfortu. W wielu sytuacjach prawidłowo prowadzona rehabilitacja może zmienić jakość życia pacjenta: podnieść sprawność, ułatwić poruszanie lub zmniejszyć odczuwane bóle i dyskomfort.Każdorazowo moment rozpoczęcia rehabilitacji pourazowej musi być omówiony z lekarzem prowadzącym i przebiegać za jego zgodą.

Rehabilitacja po złamaniu u osób starszych

U osób starszych dominującym urazem ortopedycznym są złamania szyjki kości udowej, które jednocześnie stanowią jedno z najpoważniejszych rodzajów złamań i znacząco pogarszają rokowanie oraz jakość życia seniora. Pojawiająca się po urazie niesprawność i długotrwałe unieruchomienie w łóżku, niejednokrotnie skutkuje trwałym pogorszeniem sprawności fizycznej, jak również komplikacjami związanymi z przedłużonym pozostawaniem w przymusowej pozycji leżącej (zwiększone ryzyko zakrzepicy żylnej i zatorowości płucnej, zapalenia płuc czy rozwoju odleżyn).Rehabilitacja po złamaniu w tej sytuacji pełni kluczową rolę w terapii – pozwala nie tylko na odzyskanie choćby częściowej sprawności, ale także chroni przed groźnymi powikłaniami zdrowotnymi.Leczenie złamania szyjki kości udowej to najczęściej wymiana uszkodzonych struktur stawowych na sztuczny staw- tak zwana endoprotezoplastyka stawu biodrowego. Zabieg wymiany stawu biodrowego ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych odczuwanych w obrębie stawu biodrowego, a także usprawnienie poruszania się pacjenta. Rehabilitacja po złamaniach u osób starszych rozpoczyna się wówczas jeszcze przed planowanym zabiegiem operacyjnym. Proces usprawniania pacjenta zakwalifikowanego do zabiegu wszczepienia nowego stawu biodrowego ma na celu utrzymanie i wzmocnienie mięśni prostowników i odwodzicieli stawu biodrowego, jak również zapobieganie wystąpieniu powikłań pooperacyjnych. Fizjoterapeuta przygotowuje indywidualnie dla każdego chorego plan ćwiczeń ogólnokondycyjnych, wzmacniających mięśnie kończyn dolnych, fizykalnych oraz rozluźniających. Jeśli istnieją przeciwwskazania do wykonania endoprotezoplastyki- rehabilitacja po złamaniu szyjki kości udowej pozostaje jedyną formą terapii. Początkowo skupia się ona na wprowadzaniu odpowiedniej pozycji ułożeniowej (zapobiegającej nadmiernej rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym) oraz ćwiczeniach przyłóżkowych. Kolejnym elementem leczenia jest stopniowa pionizacja chorego, bez obciążania złamanej kończyny. Właściwie prowadzona rehabilitacja po złamaniach u osób starszych zapobiega inwalidztwu, przedłuża życie oraz poprawia jego jakość.

Bibliografia

1. Paprocka-Borowic M., Zawadzki-Górnicki M., Fizjoterapia w chorobach układu ruchu. Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007.
2. Niedźwiedzki T., Kubicz-Chachurska M., Urazy stopy i ich leczenie, Część I: Złamania kości stopy, „Rehabilitacja Medyczna”, Tom 7, Nr 4, 2003
3. Trojan G., Panek A., Jaźwa P., Niektóre zagadnienia w leczeniu osób ze złamaniami kości udowej. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego [online] 2005; 4, www.pmurz.nazwa.pl/ PDF/2005/4/05_z4_2005.pdf, [dostęp: 21.07.2018]
4. Dubicki A., Współcześnie stosowane metody przywrócenia utraconych w wyniku schorzeń i uszkodzeń funkcji miednicy [W:] B. Zdunek, A. Pietraszek (red.), Biomedyczny przegląd naukowy, T. 2. Wydawnictwo Naukowe TYGIEL, Lublin 2016: 357‒377