Rehabilitacja po złamaniu. Ile trwa? Jak długo trzeba czekać na efekty?

Złamania w obrębie kości kończyny dolnej to jeden z najczęstszych urazów ortopedycznych, jakie mogą nas spotkać. W zależności od miejsca złamania, jego charakteru oraz siły działającej na kość – leczenie może być mniej lub bardziej skomplikowane. W większości przypadków niezbędna jest rehabilitacja po złamaniu.

Nie bez znaczenia pozostaje również wiek pacjenta oraz ogólny stan jego zdrowia- u osób starszych lub obciążonych innymi schorzeniami ogólnoustrojowymi- leczenie złamania może być trudne i długotrwałe. Niezależnie jednak od sposobu terapii, niemal w każdym przypadku kluczowe znaczenia dla powrotu do zdrowia, ma rehabilitacja po złamaniu, prowadzona przez doświadczonych fizjoterapeutów.

Dlaczego rehabilitacja po złamaniu jest tak istotna?

Złamanie, jak zwykliśmy sądzić, nie ogranicza się tylko do przerwania ciągłości kości. Razem z nimi uszkodzeniu ulegają zwykle otaczające struktury, takie jak tkanki miękkie, proprioreceptory ( receptory odpowiedzialne za czucie głębokie określające aktualną pozycję ciała), a w niektórych przypadkach również naczynia krwionośne i nerwy. Bez właściwie poprowadzonej rehabilitacji po złamaniu łatwo może dochodzić do zaburzeń siły i współpracy mięśniowej, powstawania przykurczy i niefizjologicznego ułożenia, a także zaburzeń równowagi statycznej i dynamicznej układu ruchu.

Jakie mogą być skutki braku rehabilitacji po złamaniu lub prowadzenia jej w sposób niewłaściwy?
• pojawiające się ograniczenia funkcjonalności kończyny oraz zakresu ruchu, co może prowadzić do częściowej niepełnosprawności
• przykurcze oraz nieprawidłowy zrost struktur anatomicznych może być przyczyną przewlekłych dolegliwości bólowych

Rehabilitacja po złamaniu może również być elementem terapii opóźnionego zrostu kostnego lub jedyną formą leczenia w złamaniach nieoperacyjnych. Fizjoterapeuta może nauczyć pacjenta, jak radzić sobie z zaleconym przez lekarza sprzętem ortopedycznym (na przykład kulami łokciowymi, balkonikiem) i jak go prawidłowo dobrać. Niewłaściwa wysokość kuli zalecanych w rehabilitacji po złamaniu nogi może być przyczyną wtórnego urazu barku lub stawu łokciowego.

Kiedy zacząć rehabilitację po złamaniu?

Rola fizjoterapeuty w rehabilitacji po złamaniu to przede wszystkim przemyślany i omówiony z lekarzem oraz pacjentem kompromis pomiędzy jak najszybszym powrotem do sprawności a zachowaniem bezpieczeństwa zespolenia kości.

Nie oznacza to jednak, że z rehabilitacją po złamaniu należy zwlekać. Już w pierwszych dobach po urazie możliwe jest włączenie ukierunkowanej fizjoterapii, która początkowo ma za zadanie głównie zmniejszać ryzyko zakrzepicy oraz poprawiać funkcje oddechowe. W wielu przypadkach możliwe są również ćwiczenia izometryczne- polegające na czynnym napinaniu mięśnia bez zmiany jego długości, czyli bez wykonania ruchu. Doświadczony fizjoterapeuta może również omówić z pacjentem i jego rodziną najlepsze pozycje ułożeniowe, co ma szczególne znaczenie w rehabilitacji po złamaniach u osób starszych, u których wykonano wszczepienie protezy stawu biodrowego.

Dalsze etapy rehabilitacji zależą w największym stopniu od:

• Miejsca złamania (przykładowo rehabilitacja po złamaniu miednicy i rehabilitacja po złamanie kości łódkowatej w stopie to dwa zupełnie odmienne procesy terapeutyczne, choć obydwa można zaliczyć do rehabilitacji po złamaniu nogi)
• Wybranego przez lekarza sposobu leczenia (postępowanie operacyjne lub zachowawcze)
• Wieku pacjenta oraz schorzeń towarzyszących
• Wcześniejszej sprawności fizycznej chorego oraz jego trybu życia – fizjoterapeuta oceni możliwości funkcjonalne pacjenta

Jeśli w trakcie leczenia urazu konieczne było założenie opatrunku gipsowego lub ortezy, rehabilitacja w pełnym zakresie może być zwykle rozpoczęta po jego usunięciu. Pierwszym krokiem jest wówczas pobudzenie do pracy mięśni, które odpoczywały, zwiększenie mobilności oraz przywrócenie prawidłowego zakresu ruchu w sąsiadujących stawach.

W rehabilitacji po złamaniu nogi zastosowanie znajdują również elementy fizykoterapii:

• masaże pobudzające krążenie oraz przyspieszające regenerację tkanek
• laseroterapia i krioterapia – wskazane szczególnie w łagodzeniu stanów zapalnych, jak i terapii przeciwbólowej
• ultradźwięki i pole magnetyczne – przyspieszające proces zrostu kostnego

Rehabilitacja po złamaniu możliwa jest również wiele lat po przebytym urazie, jeśli chory wciąż odczuwa deficyty ruchowe kończyny bądź cierpi na przewlekłe dolegliwości bólowe. Mobilizacji może podlegać również blizna, która bywa powodem dodatkowego dyskomfortu. W wielu sytuacjach prawidłowo prowadzona rehabilitacja może zmienić jakość życia pacjenta: podnieść sprawność, ułatwić poruszanie lub zmniejszyć odczuwane bóle i dyskomfort.

Każdorazowo moment rozpoczęcia rehabilitacji pourazowej musi być omówiony z lekarzem prowadzącym i przebiegać za jego zgodą.

Rehabilitacja po złamaniu kostki

Złamanie kostki bocznej to jedno z najczęściej występujących złamań narządu ruchu, które zwykle następuje w wyniku urazu. Jako główne objawy złamania podaje się silny ból, obrzęk, brak możliwości wykonania ruchu stopą oraz krwiaki podskórne. W niektórych przypadkach może dojść także do szkód w obrębie nerwów, co będzie skutkowało parastezjami i zaburzeniami czucia w tym obszarze. Proces leczenia zazwyczaj opiera się na terapii zachowawczej, czyli unieruchomieniu nogi w okolicy stawu skokowo-goleniowego i kolanowego (najczęściej na czas 6 tygodni). Jeśli złamanie nastąpiło z przemieszczeniem bądź miało charakter otwarty, konieczne może być przeprowadzenie operacji.

Rehabilitacja po złamaniu kostki zależy od rodzaju i rozległości uszkodzeń. Powinna zostać rozpoczęta jak tylko ortopeda stwierdzi zrost kości i możliwość wykonywania pierwszych ruchów stopą. Wczesne podjęcie pracy ze specjalistą istotnie większa prawdopodobieństwo odzyskania pełnej sprawności oraz zakresu ruchu w stopie. Ćwiczenia dobrane przez fizjoterapeutę zazwyczaj skupiają się przede wszystkim na odbudowie siły mięśniowej w całej kończynie dolnej (także łydkach i udach) oraz przywróceniu pełnej mobilności w kostce i stopie bez nadmiernego obciążenia niestabilnej jeszcze części nogi. Zalecone przez specjalistę ruchy są ukierunkowane również na rozciąganie w celu poprawy elastyczności tkanek, a także utrzymywanie równowagi i koordynacji, które są niezwykle ważne w równomiernym obciążeniu stawu skokowo-goleniowego. Ze względu na fakt, że po długotrwałym unieruchomieniu może być on mocno zesztywniały, jego ruchomość skutecznie zwiększy terapia manualna oraz terapia punktów spustowych. Bardzo duże znaczenie w odzyskaniu pełnej sprawności po złamaniu ma także masaż tkanek głębokich kończyny dolnej, a także fizykoterapia.

Rehabilitacja po złamaniu kości udowej

Złamanie szyjki kości udowej jest bardzo poważnym uszkodzeniem, które zwykle stanowi konsekwencję silnego urazu, na przykład upadku z wysokości lub zaawansowanego stopnia osteoporozy u osób starszych. Zaliczane jest do złamań wewnątrztorebkowych stawu biodrowego. Objawem tego rodzaju dolegliwości jest silny ból w okolicy stawu biodrowego, który może promieniować do pachwiny i pośladka, a także obrzęk i zasinienie oraz brak możliwości chodu. Proces leczenia zależy od stopnia złamania, jego rozległości oraz wieku, stanu zdrowia oraz aktywności fizycznej pacjenta. Niemniej jednak tego rodzaju uraz zwykle wymaga przeprowadzenia operacji. W przypadku młodszych osób lekarze dokonują zespolenia za pomocą odpowiednio dobranych materiałów chirurgicznych, aby wspomóc naturalny zrost kostny. Natomiast u osób starszych powszechne rozwiązanie stanowi wszczepienie endoprotezy stawu biodrowego.

Rehabilitacja po złamaniu szyjki kości udowej ma charakter indywidualny i uwzględnia wiek pacjenta oraz jego stan funkcjonalny sprzed złamania. Plan terapeutyczny będzie znacząco różnił się dla młodych, zdrowych i aktywnych osób oraz starszych pacjentów ze zmianami zwyrodnieniowymi i niższą gęstością kośćca. W pierwszej grupie rehabilitacja będzie ukierunkowana na szybki powrót do sprawności, odzyskania zakresu ruchów w stawie oraz odbudowy mięśniowej kończyny dolnej i ruchomości obręczy miednicznej. Z kolei praca fizjoterapeuty z seniorami skupia się na odpowiednim postępowaniu po endoprotezie biodra, aby proces rekonwalescencji był maksymalnie bezpieczny. W obu przypadkach pierwszym celem rehabilitacji jest prawidłowa nauka chodzenia z balkonikiem lub kulami ortopedycznymi, a następnie ćwiczenia na równowagę, koordynację ruchową oraz zwiększanie elastyczności i zakresu ruchu w stawie biodrowym. Ważną rolę w procesie regeneracji stanowi terapia manualna oraz indywidualnie dobrane ćwiczenia sprawnościowe, które pacjenci powinni wykonywać zarówno pod okiem fizjoterapeuty, jak i samodzielnie w domu. W ten sposób można uzyskać zadowalające efekty terapeutyczne, które po kilku miesiącach powinny przyczynić się do odzyskania pełnej sprawności.

Rehabilitacja ręki po złamaniu kości ramiennej

Złamanie kości ramiennej to powszechny uraz kończyny górnej, występujący najczęściej na skutek upadku lub rozwoju osteoporozy u osób powyżej 60. roku życia. Głównymi symptomami złamania są silne dolegliwości bólowe podczas dotykania uszkodzonego obszaru, które uniemożliwiają ruch ręką, a także opuchlizna i zaczerwienienie. Poważniejsze urazy mogą skutkować uszkodzeniem skóry przez wystające odłamy kostne oraz nerwów (objawem będą parastezje). W większości przypadków leczenie ma charakter zachowawczy – kończyna zostaje unieruchomiona, natomiast zaawansowane urazy wymagają interwencji chirurgicznej.

Rehabilitacja ręki po złamaniu kości ramiennej jest przeprowadzana pod nadzorem fizjoterapeuty i ma charakter spersonalizowany – uwzględnia przyczynę złamania, jego rozległość i rodzaj, a także wiek i stan zdrowia pacjenta. Powinna zostać rozpoczęta jak najwcześniej po uzyskaniu zrostu kostnego i obejmuje przede wszystkim redukcję sztywności za pomocą terapii manualnej, a także indywidulanie opracowany plan ćwiczeń ukierunkowany na wzmocnienie mięśni ramienia i dłoni oraz zwiększenie zakresu ruchu w stawach. Zazwyczaj wprowadza się także ćwiczenia na rozciąganie, zwiększające elastyczność i ruchomość tkanek oraz trening funkcjonalny wspomagający wykonywanie codziennych czynności. Bardzo często fizjoterapeuci decydują się na włączenie metod z zakresu fizykoterapii, aby za pomocą odpowiednich bodźców poprawić efekty terapeutyczne i przyspieszyć procesy regeneracyjne. Skuteczność w tym przypadku wykazuje m.in. magnetoterapia wykorzystująca pole magnetyczne o niskiej częstotliwości, a także laseroterapia, która z powodzeniem jest stosowana w przypadku pourazowych dysfunkcji.

Rehabilitacja po złamaniach to bardzo ważna część procesu leczenia, dlatego nigdy nie należy jej pomijać. W Medi Home Care zespół specjalistów świadczy usługę domowej rehabilitacji pourazowej oraz rehabilitacji dla Seniorów, dlatego każdy pacjent może uzyskać należną mu pomoc bez opuszczania swojego miejsca zamieszkania, w komfortowych dla niego warunkach. Jest to szczególnie dobre rozwiązanie dla osób leżących oraz będących po poważnych wypadkach, ponieważ znacznie ogranicza konieczność poruszania się, jednocześnie zapewniając zadowalające rezultaty terapeutyczne ukierunkowane na odzyskanie sprawności i zakresu ruchu sprzed złamania.

Rehabilitacja u osób starszych

U osób starszych dominującym urazem ortopedycznym są złamania szyjki kości udowej, które jednocześnie stanowią jedno z najpoważniejszych rodzajów złamań i znacząco pogarszają rokowanie oraz jakość życia seniora. Pojawiająca się po urazie niesprawność i długotrwałe unieruchomienie w łóżku, niejednokrotnie skutkuje trwałym pogorszeniem sprawności fizycznej, jak również komplikacjami związanymi z przedłużonym pozostawaniem w przymusowej pozycji leżącej (zwiększone ryzyko zakrzepicy żylnej i zatorowości płucnej, zapalenia płuc czy rozwoju odleżyn).

Rehabilitacja po złamaniu w tej sytuacji pełni kluczową rolę w terapii – pozwala nie tylko na odzyskanie choćby częściowej sprawności, ale także chroni przed groźnymi powikłaniami zdrowotnymi.

Leczenie złamania szyjki kości udowej to najczęściej wymiana uszkodzonych struktur stawowych na sztuczny staw- tak zwana endoprotezoplastyka stawu biodrowego. Zabieg wymiany stawu biodrowego ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych odczuwanych w obrębie stawu biodrowego, a także usprawnienie poruszania się pacjenta. Rehabilitacja po złamaniach u osób starszych rozpoczyna się wówczas jeszcze przed planowanym zabiegiem operacyjnym. Proces usprawniania pacjenta zakwalifikowanego do zabiegu wszczepienia nowego stawu biodrowego ma na celu utrzymanie i wzmocnienie mięśni prostowników i odwodzicieli stawu biodrowego, jak również zapobieganie wystąpieniu powikłań pooperacyjnych. Fizjoterapeuta przygotowuje indywidualnie dla każdego chorego plan ćwiczeń ogólnokondycyjnych, wzmacniających mięśnie kończyn dolnych, fizykalnych oraz rozluźniających. Jeśli istnieją przeciwwskazania do wykonania endoprotezoplastyki- rehabilitacja po złamaniu szyjki kości udowej pozostaje jedyną formą terapii. Początkowo skupia się ona na wprowadzaniu odpowiedniej pozycji ułożeniowej (zapobiegającej nadmiernej rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym) oraz ćwiczeniach przyłóżkowych. Kolejnym elementem leczenia jest stopniowa pionizacja chorego, bez obciążania złamanej kończyny. Właściwie prowadzona rehabilitacja po złamaniach u osób starszych zapobiega inwalidztwu, przedłuża życie oraz poprawia jego jakość.

Bibliografia

1. Paprocka-Borowic M., Zawadzki-Górnicki M., Fizjoterapia w chorobach układu ruchu. Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007.
2. Niedźwiedzki T., Kubicz-Chachurska M., Urazy stopy i ich leczenie, Część I: Złamania kości stopy, „Rehabilitacja Medyczna”, Tom 7, Nr 4, 2003
3. Trojan G., Panek A., Jaźwa P., Niektóre zagadnienia w leczeniu osób ze złamaniami kości udowej. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego [online] 2005; 4, www.pmurz.nazwa.pl/ PDF/2005/4/05_z4_2005.pdf, [dostęp: 21.07.2018]
4. Dubicki A., Współcześnie stosowane metody przywrócenia utraconych w wyniku schorzeń i uszkodzeń funkcji miednicy [W:] B. Zdunek, A. Pietraszek (red.), Biomedyczny przegląd naukowy, T. 2. Wydawnictwo Naukowe TYGIEL, Lublin 2016: 357‒377