Transplantologia w Polsce – 26 października Światowym Dniem Donacji i Transplantacji
26 października każdego roku obchodzony jest Światowy Dzień Donacji i Transplantacji. Choć wydawać by się mogło, że temat przeszczepiania narządów od dawna nie jest już obszarem nieznanym i kontrowersyjnym – wciąż dla wielu osób transplantacje pozostają mroczną tajemnicą medycyny. Tymczasem największym ograniczeniem polskiej transplantologii pozostaje brak dawców i wydłużająca się kolejka osób oczekujących na przeszczep narządów. Ilu z tych pacjentów mogłoby otrzymać nowe życie, dzięki większej świadomości społecznej i częstszym wyrażeniu zgody na pobranie narządów po śmierci? Ilu chorych można uratować, dzięki odnalezieniu dla nich dawcy szpiku lub komórek macierzystych?
Transplantologia w Polsce
Pomysły zamiany utraconych lub nieuleczalnie uszkodzonych tkanek i narządów były marzeniem ludzkości od jej najdawniejszych dziejów. W czasach starożytnych oraz średniowieczu skupiano się jednak na transplantacjach narządów zewnętrznych: utraconych małżowin usznych, zniszczonych procesem chorobowych nosów czy kończyn. Próby te były obarczone ogromnym ryzykiem dla chorego, głównie ze względu na brak dostępności antybiotyków oraz leków immunosupresyjnych (hamujących odrzucanie obcych narządów lub tkanek). Pierwsze skuteczne przeszczepienia narządów wewnętrznych (nerki, wątroba, serca) miały miejsce dopiero w XX wieku. Obecnie powstają wciąż nowe leki immunosupresyjne, dzięki którym długość życia pacjentów po przeszczepie nieustannie wzrasta, a ilość działań niepożądanych maleje. Prowadzone obserwacje wykazały, że biorca nerki po przeszczepie może przeżyć nawet kolejne 40 lat, pacjenci po przeszczepie wątroby najdłużej żyli 30 lat, po przeszczepie serca 28 lat, trzustki 18 lat, a po przeszczepie płuc 13 lat .Jak wyglądają statystyki dotyczące transplantologii w Polsce? W 2016 1469 osób otrzymało narządy od zmarłych dawców -najczęściej były to: nerka (978), wątroba (317) i serce (101). Wykonano także 1196 przeszczepień rogówki oraz jedno przeszczepienie ręki. Niewielki udział w tej liczbie pacjentów, stanowią chorzy, którzy otrzymali narządy od dawców żywych- było ich tylko 78 ( 50 razy przeszczepiono nerkę, a 28 razy fragment wątroby). W ten sposób udało się uratować zdrowie i życie ponad 2500 osób. Wciąż jednak wydłuża się lista oczekujących na transplantację, a liczba dawców pozostaje niewystarczająca.Dlaczego warto zostać dawcą?
Lista oczekiwania na transplantację to swoista kolejka po nowe życie. W Polsce oczekuje w niej ponad 1700 pacjentów, a liczba ta ciągle wzrasta. Czas oczekiwania na nowe serce dla pacjenta wynosi obecnie około 14 miesięcy, co praktycznie oznacza często długie miesiące spędzone w szpitalu, pod okiem specjalistycznej aparatury, która podtrzymuje niewydolne serce chorego oraz całkowite wykluczenie z życia rodzinnego i społecznego do czasu otrzymania nowego narządu. Na nową nerkę chorzy oczekują od dziewięciu miesięcy aż do trzech lat – przez ten czas konieczne jest wykonywanie wielogodzinnych dializ – najczęściej kilka razy w tygodniu. Dializy nie tylko utrudniają codzienne funkcjonowanie, ale są również źródłem dodatkowych powikłań zdrowotnych, jak zwiększone ryzyko zakrzepicy, zakażeń ogólnoustrojowych czy zaburzeń jonowych.Po przeszczepieniu narządów chory odzyskuje często swoje dawne życie – uwalnia się od codziennych, wielogodzinnych zabiegów oraz może w końcu wykonywać wysiłek fizyczny czy codzienną aktywność. Mimo konieczności przyjmowania do końca życia leków immunosupresyjnych, rokowanie pacjentów polepsza się, a wielu z nich jest w stanie wrócić do pracy zawodowej czy ulubionych zajęć. U młodych kobiet po przeszczepieniu nerki możliwe jest zajście w ciążę oraz jej donoszenie i urodzenie zdrowego dziecka.Jakie są konsekwencje oddania organów dla żywego dawcy?
Dostępne dotychczas wyniki badań oraz doświadczenia kliniczne wskazują, że dalsze życie zdrowego dawcy nerki nie różni się od zdrowych rówieśników z dwoma nerkami. Zarówno długość życia, jego jakość oraz ryzyko zachorowania na różne choroby nie różnią się istotnie. U młodych kobiet, dawczyń nerki, ryzyko problemów z zajściem w ciążę oraz ryzyko powikłań ciąży lub wad wrodzonych u dzieci jest takie samo jak u rówieśniczek z dwoma nerkami. Nie ma żadnej możliwości przeniesienia jakiejkolwiek choroby z biorcy na dawcę, zabiegi przeprowadzane są przez odrębne zespoły operacyjne.W przypadku przeszczepienia fragmentu wątroby od żywego dawcy dochodzi do bardzo szybkiej regeneracji jej miąższu- często w ciągu kilku do kilkunastu miesięcy odbudowane jest już 95% czynnej masy wątroby.Ryzyko dla dawcy wiąże się z samym zabiegiem operacyjnym (jest większe w przypadku dawców fragmentu wątroby)- szczegółowe informacje są każdorazowo dokładnie omawiane przez zespół transplantacyjny, a dawca może zrezygnować niemal na każdym etapie przygotowania do transplantacji bądź zostać zdyskwalifikowany, jeśli pojawią się przeciwwskazania zdrowotne.Kto w Polsce może zostać dawcą narządów?
Pobieranie narządów zarówno od żywych dawców, jak i po ich śmierci uwarunkowane jest w Polsce Ustawą Transplantacyjną, która ściśle reguluje kto, i po spełnieniu, jakich warunków może uczestniczyć w procesie transplantacji. Pobranie narządu od dawcy żywego jest możliwe,gdy następuje na rzecz krewnego linii prostej, rodzeństwa, osoby przysposobionej, małżonka, (warunkowo na rzecz innej osoby- musi istnieć silne uzasadnienie, zgoda wyrażana jest indywidualnie- na przykład w przypadku transplantacji krzyżowych) oraz jeśli obie strony wyrażają zgodę. Pobranie narządów od dawcy zmarłego możliwe jest jedynie po stwierdzeniu trwałego i nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierć mózgu), nieodwracalnym zatrzymaniu krążenia oraz jeśli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu. Narządy nie są pobierane od zmarłych dawców, których rodzina nie wyraziła zgody. Śmierć mózgu orzekana jest wieloetapowo przez zespół medyczny złożony minimum z dwóch lekarzy o następujących specjalizacjach: anestezjologii i intensywnej terapii lub neonatologii oraz neurologii, neurologii dziecięcej lub neurochirurgii.Jak mogę zostać dawcą?
Choć niepodpisanie deklaracji Dawcy, nie uniemożliwia pobrania narządów na wypadek śmierci, często jednak stawia rodzinę zmarłego w niezwykle trudnej sytuacji. Jeśli za życia zadeklarowaliśmy chęć oddania swoich narządów może to ułatwić podjęcie decyzji naszym bliskim oraz uszanowanie naszej woli po śmierci.Światowy Dzień Donacji i Transplantacji to też świetna okazja do złożenia deklaracji Dawcy Szpiku i Komórek Macierzystych oraz rejestracji w Krajowym Banku Dawców. W wielu miejscach kraju właśnie 26 października działają mobilne stanowiska przyjmowania zgłoszeń, gdzie wolontariusze udzielają wszelkich niezbędnych informacji na temat procesu pobierania szpiku i komórek macierzystych.Najbardziej powszechną formą transplantologii w Polsce jest transplantacja krwi. Mimo to nadal brakuje jej w w Regionalnych Centrach Krwiodawstwa. Honorowe oddanie krwi nie jest zabiegiem obciążającym dla zdrowego dawcy, a bezpośrednio przed pobraniem, każdego potencjalnego dawcę ocenia lekarz na podstawie badania przedmiotowego oraz badań laboratoryjnych.Transplantacja ma wiele imion, ale każde z nich oznacza bezinteresowny gest pomocy potrzebującym, którym jutro możemy być my sami. Bibliografia- H. Nogal, E.Wiśniewska , E.Antos „Transplantacje narządów w perspektywie transkulturowej”
- R. Tokarczyk „Zarys regulacji transplantacji organów ludzkich” Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny” Rok LXII, zeszyt 1(2000) str.15-21
- Ustawatransplantacyjna z 1 lipca 2005 r. nowelizacja 17 lipca 2009r. ; http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20051691411
